Mũvango Wa Ngai Nĩ Mwaũ?

Ũthingũ Na Vata Wa Mboka Sya Kĩ-klisto Kwa Athaithĩ (Mũvango Wa Ngai Kwĩtũ)

Nĩkĩ Ngai wakũmbie we na mavĩlĩoni angĩ ma andũ? Ngai aendeeye kwĩka ata? We ena mũvango ũngĩ wĩ mwanya?

Kwa ĩvinda ya makilĩ ma myaka nthĩ ĩno nĩyĩthĩĩtwe na Kaũ, Mayũa, Maũwau, na kũthĩna kwingĩ. Andũ nĩw’o matatonya kũelewa nĩkĩ kwĩ mathĩna maingĩ oũ. Kethĩwa Ngai ena vinya ũtatonya kũvũthw’a, nĩkĩ ũtatonya kũseũvya maũndũ asũ ĩvindanĩ yĩĩ? Wavika vaũ andũ amwe nĩmavikĩĩe kwasya kana Ngai ndena mũvango mũseo, nĩvatonyeka mũvango ũsũ wake ũkethĩwa ũtavota. Andũ angĩ masũanĩa kana Ngai ndakũĩ nũndũ wa kwona maũnyamao maingĩ.

Nĩw’o Ki we Ngai nũtũaa, na ena mũvango wa ũsengy’o kwondũ wa andũ. Yũ ĩndĩ tũtonya kũmanya ata mũvango ũsũ wa Ngai? Kwa ũw’o, Ngai nĩwoombie Mboka syĩ mwanya na nĩ syo sya kũtwonya kĩla ũnũkwĩka kwa oyũ vamwe na kĩla wĩĩka ĩvinda yũkĩte. Ĩndĩ aklisto aingĩ mayĩsĩ ũndũ wa Mboka ĩsũ sya Ngai, kwondũ wa oũ matyĩsĩ kĩeleelo na mũvango wa Ngai kwondũ woo!

Andũ aingĩ amanyĩsya ma Mbivilia masyaa kana tũyaĩlwe nĩ kũikwata Mboka ĩsũ sya Ngai. Masũanĩaa Mboka sya Ngai ĩtyĩna vata ĩngĩ kwa aklisto. Ĩndĩ ĩvukũ ya Akolosai kĩlungu 2 Mũtũmwa Vaũlo nĩwamanyĩisye kana “ndũkelekye mokonĩ ma motw’ĩo” (mũsoa 20) na kũatĩa “mĩao na momanyĩsyo ma andũ” (mũsoa 22, NASB) ala nĩmo kĩsiĩyĩ kwenyu mũĩkaikwate na kũitanĩa Mboka ĩsũ sya Ngai. Vaũlo nĩwaandĩkie, “kwondũ wa uu mũndũ ona wĩva ndakamũsilĩle ũndũ wa kya ũya, kana kya ũnyw’a, kana kwondũ wa mũthenya wa Mboka, kana Mwei mũtisu, kana mũthenya wa Savato: maũndũ asũ nĩ kyuu kya maũndũ makoka” (mĩsoa 16, 17). Vaũlo nĩ waisye kana Mboka ĩsũ nĩ kyuu kya maũndũ ma ĩvinda yũkĩte. Mboka sya Ngai nĩtũmanyĩasya ithyĩ mũvango Wake kwĩtũ na ũseo wake mwingĩ!

Ngai nĩweleasya Mboka syake syonthe nthĩnĩ wa ĩvuku ya Alivai 23. Kĩlungu kĩũ kyambĩlĩlasya tĩĩ, “Na Yeova aneena na Mose, “Neena na ana ma Ĩsilaeli, noimea: “Mboka ila itw’ĩtwe sya Yeova, ila mũkatavan’ya atĩ nĩ maũmbano matheũ,”’” (Alivai 23:1,2 NIV). Mboka sya Ngai nĩ “maũmbano matheũ”—yĩĩ maũmbano makilĩtye Ki. Nthĩnĩ wa kĩla mboka andũ nĩmakomanaa vamwe nĩw’o kwĩmanyĩsya ũndũ wa mũvango wa Ngai.

Andũ amwe maĩkĩaa kana Ngai anenganie mboka ĩsũ kwa Aisilaeli oka. Ateo, nake Yesũ nĩwamanyĩisye andũ onthe mamĩkwatae mĩao ya Ngai (Mathayo 5:17-19). Vaũlo, Yoana, na atũmwa ala angĩ mamanyĩisye andũ onthe na nĩmakwatie mĩao ya Ngai, o vamwe na ũtw’ĩo wa Mboka sya Ngai (1 Akolintho 5:8;1 Yoana 5:3). Yesũ Klĩsto mwene nĩwaikwatie Mboka ĩsũ (Yoana 2:23; 7:10, 14, 37).

Athaithi ma ĩkanisa ya mbee namo nĩmakwatie mboka ĩsũ (Meko Ma Atũmwa 2:1; 18:21; 20:6, 16). Na ovaa mbee mĩtũkĩ kĩla mũndũ nũkũthĩ kũitanĩa Mboka ĩsũ sya Ngai: “Na kũkeethĩwa, kĩla ũmwe ũla ũtialĩte kwa mbaĩ syonthe ĩla syokĩlĩile Yelũsaleme akambataa kĩla mwaka kũthaitha Mũsumbĩ, Yeova wa nguthu, na kũlĩlĩkana mboka ya Malwanda” (Nzekalĩa 14:16). Ngai atw’ĩkĩthisye Mboka Syake kwondũ wa kĩla ũmwe na nũndũ wa ũseo wake.

Mboka ya mbee ĩla Ngai Asa wanengie andũ nĩ Savato: “Kwĩna ũthasyo wa mĩthenya mũonza ĩla ũtonya kwĩka kwenda kwaku kw’onthe, ĩndĩ mũthenya wa mũonza nĩ Savato wa ũthũmũo muu vyu, mũthenya wa ũmbano ũkilĩtye ki. Ndw’aĩlwe nũndũ nĩkwĩaĩtwe ndw’aĩlwe nĩ kũthũkũma wĩa ona wĩva; o kũla kwonthe wĩĩ motũonĩ maku, nĩ Savato wa Mwĩaĩi” (Alivai 23:3, NIV). Nthĩnĩ wa kĩla kyumwa Ngai nũmanengae andũ mĩthenya mũonza kũtethya mawĩa moo onthe. Mũthenya wa mũonza nĩ Savato kwa andũ kwĩmanyĩsya nzĩa sya Ngai, kũla nĩ kwenda kwake Asa Ngai.

Savato nĩw’o ũtwonasya kĩeleelo kya Ngai mũvangonĩ wake. Ngai nũmanengete andũ myaka ngili kaũta nĩw’o matalĩthye nzĩa syoo ene. Ĩtina wa vaũ, Yesũ Klĩsto asyoka ĩngĩ kũũ nthĩ kwa ĩvinda ya myaka 1000 kwondũ wa kũmanyĩsya andũ nzĩa sya Ngai. Savato,wa kĩla mũthya wa wĩki, nĩũngamĩaa myaka ĩsũ ngili yĩla Klĩsto ũkasumbĩka ĩ nthĩ.

Savato now’o mboka ya kĩla mũthya wa kyumwa. Mboka ĩla ĩngĩ mũonza syĩthĩawa o yĩmwe kĩla mwaka. Mboka ĩsũ sya kĩla mwaka ĩtwonasya ũndũ Ngai ũkũĩkĩĩthya kwĩanĩsya mũvango wake kwa andũ onthe.

Ngai Atũtwaĩte Va?

Ngai aendeeye kũmban’ya ũndũ we wĩmanenga andũ thayũ wa tene na tene nthĩnĩ wa nthĩ ĩsũ nzaũ. Mbivilia yĩasya kana nthĩnĩ wa nthĩ ĩla yũkĩte, “kũĩkethĩwa ĩngĩ kĩkw’ũ kana kũĩa kana kũmĩan’ya, nũndũ maũndũ ma mbee nĩmavĩtũku” (Ũvuan’yo 21:4 NIV). Kwa nzĩa ya kwĩthĩwa na nthĩ ĩte mathĩna no nginya kĩla ũmwe ethĩwe mwĩanĩu. Kethĩwa kĩla ũmwe nĩwamekie maũndũ mathe na me kyalya, ĩ nthĩ ndyĩsa kwĩthĩwa ĩ nzeo nongĩ.

Ngai ndakametĩkĩla methĩwe kw’o ala maetae mawoo—andũ ala matũlaa mĩao ya Ngai kwa Waĩ—methĩwe ku nthĩ ĩsũ nzaũ yake. Kwa oũ ĩtuvi ya naĩ nĩ kĩkw’ũ (Alomi 6:23). Ona kaũ, kĩla ũmwe nĩwekie naĩ (Alomi 3:23), kwa oũ kĩla ũmwe aĩ wa kũkw’a tene na tene!

Mboka ya mbee ya kĩla mwaka nĩ Vasaka (Alivai 23:5). Mboka ya Vasaka ĩtũmanyĩasya ũndũ Ngai ũkĩlasya vinya thĩna ũsũ wa kĩkw’ũ. Ngai ndekwenda andũ makw’e kĩkw’ũ kya tene na tene. Nũkwenda onthe maalyũke: “Nũndũ nyie ndina ũtanu nũndũ wa kĩkw’ũ kya ũla ũkusaa,’ easya oũ Yeova wa nguthu. ‘kwondũ wa oũ ĩthyũũei mwĩkale thayũ!” (Esekieli 18:32). Andũ ala maalyũkaa na kwĩka ũlũngalu vate ndĩi no nginya kũĩva thiĩ wa naĩ ĩla mekie ĩvinda ya tene. Kethĩwa twaĩ tũĩve thiĩ wa naĩ sĩtu ĩthyĩ ene, vatonyeka tũkakw’a kĩkw’ũ kĩũ kya tene na tene. Ĩndĩ Ngai amũtũma mwana wake, Yesũ Klĩsto, nĩw’o atũĩvĩe thiĩ wa kĩkw’ũ kwondũ wĩtũ. Na kĩũ nĩkyo kĩtumi kya Vasaka: “Klĩsto, Vasaka wĩtũ, nĩwaũmiwe nũndũ wĩtũ” (1 Akolintho 5:7). Ngai aketĩkĩla kĩkw’ũ kya Yesũ Klĩsto kũĩva thiĩ wa naĩ sĩtũ sya tene kethĩwa tũkalyũla mĩendele yĩtũ myathe ya mwĩkalĩle.

Na vaũ Vasaka wathela nĩtũenda kwa Mboka ya kelĩ ya mwaka. “Na mũthenya wa ĩkũmi na ĩtano wa Mwei o ũsu nĩ Mboka ya ĩmũtũ ĩte ĩlawa kwa Mwĩaĩi; mĩthenya mũonza mũkaya Ĩmũtũ ĩte ĩlawa” (Alivai 23 6). Mboka ya ĩmũtũ ĩte ĩlawa nĩtũmanyĩasya ĩtambya ya kelĩ nthĩnĩ wa mũvango wa Ngai: ĩtina wa Ngai kũtũekea naĩ sitũ sya tene, na vaũ no nginya tũsinde mwĩkalĩle wa naĩ kwa ũtethyo wa Ngai. Ĩvindanĩ yĩũ ya mboka ya ĩmũtũ ĩte ĩlawa, Ngai nĩũtwĩyĩaĩaa tũvetange mĩthemba yonthe ya ĩlawa kuma mĩsyĩnĩ kwĩtũ na kũeka kũya ĩlawa ĩlungũ ya mĩthenya mũonza (Kuma 12:15). Maũndũ ala ũnũtwĩa twĩke ĩvindanĩ yĩũ ya mboka syake nĩtũtetheeasya kwĩmanyĩsya momanyĩsyo ma kĩ-veva. Ĩlawa nĩ wonan’yo wa naĩ ĩvindanĩ ya mboka ĩsũ ya ĩmũtũ ĩte ĩlawa. Vaũlo nĩwamanyĩisye aklisto kana no nginya methĩwe na kĩthĩto kya kũvetanga naĩ kuma mathayũnĩ moo yĩla me Mbokanĩ ĩno. Nĩwaandĩkie, “kwondũ wa ũu, tũvokae mboka, ti na ĩlawa ĩkũũ, o na ĩlawa ya ũmaitha na ũthũku; ĩndĩ na kĩmũtũ Kĩte ĩlawa, kĩtheu na kya w’o” (1 Akolintho 5:8) ĩsũ nesyo ndeto nzeo sya ũthũthyo kũma kwĩ mũtũmwa waitũ.

Mboka ya katatũ ya kĩla mwaka nĩtũmanyĩasya ĩtambya ya katatũ nthĩnĩ wa mũvango wa Ngai: Ngai nũnenganae Veva Mũtheu kwa andũ o avũthũ. Mĩthenya mĩongo ĩtano yathela ĩtina wa Yesũ Klĩsto athayũkw’a, aklisto asu ma mbee nĩmakomanĩte vamwe nĩw’o kũmĩkwata mboka ya Vendekosito. Na mũthenya wa Vendekosito wavika, meethĩwa mombanĩte onthe vandũ vamwe. Na oyũ, o ĩmwe kwauma kĩumo ĩtunĩ ta kĩseve kĩnene kĩĩutana, nakyo kyausũa nyũmba yonthe vala…Na onthe mausũwa nĩ Veva Mũtheu” (Meko Ma atũmwa 2:1-4, ESV).

Ngai nũmanengae Veva Mũtheu wake andũ ala maũmbula na kũvatiswa. Kumbũla nĩ ũndũ ũmwe na kũalyũka—kwa kũeka kwĩka ũla ũte ũlũngalu na kwĩka ũla ũlũngalu. Kumbũla kwĩanĩu kũendanasya na kwĩkwatan’ya na kũendeea kwĩka na kũeka thayũ wa wai na kũatĩa nzĩa sya Ngai. Na nĩtwĩkaa ũndũ ũsu yĩla twavatiswa. Mbivilia nĩtwĩaa atĩĩ, “Alyũlai ngoo, na mũivatiswa kĩla mũndũ syĩtwanĩ ya Yesũ Klĩsto, mũkwate ũekeo wa naĩ syenyu; na mũkoosa mũthĩnzĩo wa Veva Mũtheu” (mũsoa 38, ESV).

Veva Mũtheu wa Ngai nĩũtũtethasya kũsinda naĩ (Alomi8:13) na nũtũnengae ũmanyĩ wa kĩ-Veva. Ngai nĩwanengie andũ ĩlĩko sya ũsengy’o, nĩw’o tũtonye kũmanya maũndũ ala tũmonaa. Ĩndĩ ndaatũnenga ũtonyi kũmanya maũndũ ma kĩ-veva. Mbivilia yĩasya kana “vaĩ ũmanyaa maũndũ ma Ngai ateo Veva Mũtheu wake” ( 1 Akolintho 2:11). Na tũitonya kũmanya kwa ũliku mũvango wa Ngai na nzĩa syake vate Veva Mũtheu. Mbivilia yĩasya kana, “mũndũ ũtena Veva Mũtheu ndamba kũmetĩkĩla maũndũ ma kĩ-veva wa Ngai, nũndũ kwake nĩ ũtumanu, na ndamba kũmamanya, nũndũ mekuawa nĩ Veva” (mũsoa 14, NIV).

Ngai ndekũmanenga andũ onthe ũmanyĩ wa kĩ-Veva ĩvindanĩ yĩĩ. Yĩla amanyĩw’a ma Yesũ Klĩsto mamũkũlilye nĩkĩ ũnenaa na ĩkomano na nthimo, Ameie atĩĩ, “Inyw’ĩ mũnengetwe kũmanya nzama sya ũsumbĩ wa ĩtu, ĩndĩ mo maiaanengwa” (Mathayo 13:11, NIV). Ngai kwa oyũ emamanyĩsya o andũ avũthũ. Ĩndĩ nĩwetelete nginya vau mbee nĩw’o ũkamanyĩsya onthe ala maĩkala ĩmwe thayũ kũũ nthĩ ĩno.

Mboka ya Kana ya kĩla mwaka nĩ Kũvuva Masoo (Alivai 23:24). Mboka ĩno yĩũngamĩaa ĩvinda yĩla Yesũ Klĩsto ũkoka ĩngĩ kũũ nthĩ nĩw’o kwĩthĩwa Mũsumbĩ wa ĩ nthĩ. Mboka ĩno ya kũvuva Masoo nĩtũmanyĩasya ithy’ĩ ũndũ wa ala makamba kwĩthĩwa thayũ ĩngĩ. “Nĩkwĩthĩwa Mwĩaĩi mwene akatheea kuma ĩtunĩ, na wasya mũtũlu, na wasya wa mũlaĩka mũnene, na soo wa Ngai: na ala makwie nthĩnĩ wa Klĩsto makathayũũka mbee” (1 Athesalonika 4:16). Na ĩvindanĩ yĩũ andũ ala mamũatĩie kwa ũw’o oyũ ĩvenya makethĩwa thayũ na kũnengwa mĩĩ ĩngĩ ya kĩ-veva ĩla ĩtakakw’a ĩngĩ nongĩ.

Mboka ya katano nĩ Mũthenya wa wĩw’anĩthyo, yĩũngamĩaa mũthenya ũla Ngai ũkavetanga ĩsiĩyĩ syonthe ĩla ĩtũmaa andũ matethĩwa mũamba na Ngai. Kĩmwe kya ĩsiĩyĩ ĩsũ nĩ satanĩ, ũla ũkengaa ĩ nthĩ na kũtongoesya andũ nĩw’o methĩwe na ũlei na Ngai. Ngai akamwĩkya satanĩ kolokolonĩ vala ũkethĩwa atamakenga andũ ĩngĩ (Ũvuan’yo 20:1-3).

Mĩng’athĩlĩlyo nĩ kĩsiĩyĩ kĩngĩ katikati wa andũ na Ngai. Ngai akamanyiivya andũ onthe nĩw’o methĩwe matonye kwĩmanyĩsya kana nĩmekũmwenda na kũmwĩkwatya Ngai. Mbivilia yĩasya kana tũĩaĩlwe nĩ kũya kana kũnyw’a kĩndũ mũthenya ũsũ wa wĩw’anĩthyo. Yĩla tũtanaya nĩtwĩthĩawa twĩ onzũ, na nĩ ũndũ wĩ mĩtũkĩ kũmanya kana nĩtũkwenda ũtethyo kuma kwa Ngai. Yĩla Klĩsto wĩtwĩka Mũsumbĩ yĩũlũ wa ngo syonthe sya andũ, nũkatũmĩa vamwe maũathimo na maũkan’yo nĩw’o kũmanyĩsya na kũmanyiivya andũ. “Na kũkeethĩwa, kana o ũla ũtakambataa Yelũsaleme wa mĩvĩa yonthe ya nthĩ athaithe Mũsumbĩ, Yeova wa nguthu, kwoo kũikethĩwa mbua. Na ethĩwa mũvĩa wa Misili ndũkambata, wũke,o na ndĩkaua kwoo; kũkeethĩwa ũthĩn’yo ũla Yeova wĩkũna i mbaĩ naw’o ila iteambata kũlilikana Mboka ya malwanda” (Nzekalĩa 14:17,18).

Nayo Mboka ya Malwanda nĩ yĩũngamĩaa ĩla myaka 1000 ĩmwe yĩla Yesũ Klĩsto wĩsumbĩka ĩ nthĩ na kũmanyĩsya andũ onthe nzĩa ĩla ĩetae thayũ vamwe na ũtanu. Andũ ala mamũatĩaa Ngai ũmũnthĩ namo makamũtethya Klĩsto kũmanyĩsya nzĩa ya ũw’o na ya thayũ (Ũvuan’yo 20:6). Yĩkethĩwa ĩvinda ya ũsengy’a ya mũuo na ũtanu. Kĩla ũmwe nũkamanya kwĩkala na ũla ũngĩ kwa mũuo, kwa oũ kũtikethĩwa kaũ ĩngĩ (Isaĩa 2:2-4). Na ĩngĩ, kũĩkethĩwa ĩngĩ yũa kana maũwau ma kũthĩnya andũ (Isaĩa 35:5-7; Amosi 9:13).

Ĩtina wa mĩthenya mũonza ya mboka ya malwanda kwĩna mboka ĩngĩ ĩmwe nthĩnĩ wa mũthenya wa nyanya (Alivai 23:36). Mũthenya ũsu wa nyanya wũngamĩaa ĩvinda yĩũ ĩtina wa myaka ĩsũ ngili ya mũuo. Nthĩnĩ wa ĩvinda yĩũ andũ onthe ala maĩkala thayũ nthĩ ĩno onthe na makw’a makathayũũkw’a na kwĩthĩwa thayũ ĩngĩ (Ũvuan’yo 20:5; Mathayo 12:41,42). Na makethĩwa na ĩvuso ya kelĩ kũũ nthĩ na kwa ĩvinda ya mbee makamanyĩw’a na kũkwata nzĩa ya Ngai ya thayũ (Esekieli 37:11-14). Na ala makasakũa kũmũatĩaa Ngai asũ makekala thayũ wa tene na tene, ĩndĩ ala makamũlea Ngai asũ makakw’a ĩngĩ na vai thayũ kwondũ woo tene na tene (Ũvuan’yo 21:7,8). Ĩtina wa Ngai amũkenga kĩla ũmwe yanya ya kũmanya nzĩa yake, kĩla ũmwe akekalaa na Ngai kũndũ kwĩ mũuo mwingĩ tene w’onthe vamwe na Asa Ngai (Ũvuan’yo 21).

Nayũ nĩwamĩna kũmanya kĩla kya vata nthĩnĩ wa mũvango ũsũ wa ũsengy’o wa Ngai. Na nĩw’o ũmanye vyu mũvango wa Ngai no nginya kũikwata Mboka sya Ngai. Mbivilia yĩasya, “Ũmanyĩ mũseo wĩ na onthe ala mekaa mĩao yake” (Savuli 111:10). Nĩ ĩndĩĩ wĩambĩlĩlya kũikwata Mboka ĩsũ sya Ngai?