Orunaku rwa Sabato niruuha?

Abakurasi ba Kristo abaabandize bakaba baramiza Ruhanga aha kiro kya mushanju, kwonka hati amakanisa miingi, nigakoresa ekiro ky’okubanza kuramya Ruhanga. Ekiro eki kikahiinduka kita? Mbwenu shi tugire ngu Ruhanga naafayo aha kiro ekitushereire kuramizaho?

Mbwenu shi tugire ngu ekiro ekiri kweera omu wiiki ni kimwe? Kandi ku kiraabe kiri kimwe nikiiha? Abakurasi ba Kristo abaingi, nibiikiriza Saande kuba eri ekiro ky’okuhumuriraho, kwonka amakanisa agamwe nigahuumura orwa mukaaga. Nibaahi abahikire? Omu biro bibiri ebi, harimu ekirikweera omu maisho ga Ruhanga, obwaire obu?

Baiburi neetugambira, ngu Ruhanga akataho ekiro ky’okuhuumuriraho kya buri wiiki, obu yaahanga ensi.

“Ruhanga yaaha omugisha ekiro kya mushanju, yaakyeza; ahabw’okuba nikyo yaahuumuriireho emirimo yoona ei yaakozire omu kuhanga kwe” (Okutandika 2:3). Omu kutandika, Ruhanga akahindura ekiro kya mushanju ekirikwera kuhuumuriraho-eki Baiburi erikweta Sabato.

Bwanyima ku hahaingwireho emyaaka 2,500, Ruhanga yaakora endagaano na Ab’Israeli, yaabahereza ebiragiro ikumi. Kimwe aha biragiro ebi yaabahaire, ni buri muntu okuhuumura aha kiro kya mushanju:

“Ijuka kweza ekiro kya Sabato; omu biro mukaaga ogume okore; obe nimwo waakorera emirimo yaawe yoona; kwonka ekiro kya mushanju niyo Sabato ahari MUKAMA Ruhanga waawe; otarikoreraho omurimo gwona, iwe nari mutabani waawe, nari muhara waawe, nari omuhuuku waawe, nari omuzaana waawe, nari amatungo gaawe, nari omunyaihanga ori omu ka yaawe; ahabw’okuba omu biro mukaaga nimwo MUKAMA yaahangiire eiguru n’ensi, enyanja n’ebirimu byona, akahuumura aha kiro kya mushanju; nikyo MUKAMA yaahereire omugisha ekiro kya mushanju, akakyeza” (Okuruga 20:8-11).

Ebiragiro ikumi bikaba bitari biragiro bitsya! Sabato rikaba ritari iteeka ritsya. Ruhanga akaijusya abantu ku yaayerize Sabato kuba ekiro kirikwera obu yaahanga ensi.

Baingi baine enteekateeka ngu abantu abatwaireho ab’Israeli batakabaireho, nka Abrahamu, bakaba batarikumanya Sabato n’ebiragiro bya Ruhanga. Kwonka Baiburi neetugambira ngu Ruhanga akeeza Sabato, ira munonga Abrahamu atakazairwe. Ruhanga akagaruka yaagira ati, “Abrahamu akanyorobera, yaahurira ebi naamwehanangiriize, n’ebi naamuragiire, n’ebi naataireho, n’ebiragiro byangye” (Okutandika 26:5). Ruhanga ku yaagire kugamba na ab’Israeli yaabagira ati: “mwijuke kuriinda Sabato yaangye.” Baakaba baatwire nibagimanya-ningira kuriga ahari ishenkuru bo Abrahamu.

Ekiro kya Sabato omu Baiburi, nikitwaara eshaaha makumi abiri na ina, kuruga aha kurenga kwa eizooba orwa kataano, kuhitsya aha kureenga kwa eizooba orwa mukaaga. Karenda nyingi nizooreka Saande kuba ekiro kirikuhererukayo omu wiiki-kwonka orwa mukaaga nikyo kiro kya mushanju omu Baiburi.

Hoona Kristo akahaindura ekiro kya Sabato?

Abakurasi ba Kristo abaingi, baine enyikiriza ngu Kristo akaihaho sabato, n’ahabw’ekyo baine orutsa kuronda ekiro ekibarikukunda, bakaramizaho. Abandi baine enyikiriza ngu Saande -ekiro ky’okubanza omu wiiki-nikyo kirikwera omu maisho ga Ruhanga. Kristo akaihaho niinga akahaindura Sabato?

Baingi baine enyikiriza ngu Kristo ku yaafiire, yaayihaho ebiragiro bya Ruhanga, otaireho na Sabato. Kwonka Kristo akeegyesa ati,

“Mutateekateeka ngu nkaija kwihaho ebiragiro n’ebya baanabi. Tindaizire kubiihaho kureka okubihikiiriza. Buzimazima nimbagambira nti: Eiguru n’ensi okuhitsya obu birihwaho, Ebiragiro tibirihwaho, n’obu yaakuba enyuguta emwe okuhitsya byona obu birihikiirizibwa. Omuntu weena orihenda ekiragiro kimwe ahari ebi, n’obu kyakuba kiri kikye okukira ebindi byona, akakyegyesa abantu atyo, aryayetwa muto omu bukama bw’omu iguru; kwonka oribikwata, akabyegyesa, ogwo aryayetwa mukuru omu bukama bw’omu iguru” (Matayo 5:17-19).

Yesu akegyesa ngu buri muntu ashemereire kworobera ebiragiro nibyo bimwe ebi Ruhanga yaayegyise Abrahamu na Ab’Israeli.

Yesu tarahaindwire Sabato kugita aha kiro ekindi. Yesu akaba arinda Sabato aha kiro kya mushanju. Eky’okureeberaho, Luka 4:16 nihagira hati,

“Yaataaha Nazareesi, ahu yaakuriire; ahari Sabato yaataha omuri sinagogi, nk’omucwe gwe oku gwabaire guri. Yaimuka kushoma.”

Waaruga aho

“Yaashuuma yaaza omuri tauni ya Galilaaya erikwetwa Kaperanaumu. Ku yaabaire naabeegyesa ahari Sabato” (Omushororongo gwa 31). Yesu akaba agyenda omu iramizo nari sinogogi ahari Sabato nk’Abayudaaya oku baabaire baatwaza.

Abaagyesa b’amadiini abamwe bakagira ngu Kristo akaba atarinda Sabato, ngu ahabw’okuba akaba atambira abantu ahari Sabato. Kristo akabahakanisa ahabw’okuba baakaba batarikumanya kurinda Sabato omu buryo obuhikire. Akababuza ati,

“ N’oha omuriimwe owaakuba aine entaama ye emwe , ekagwa omu kiina aha izooba rya Sabato, atagikwate akagiihamu? Mbwenu shi omuntu tarikukirira kimwe entaama? N’ahabw’ekyo Ebiragiro nibiikiriza okukora gye ahari Sabato (Matayo 12:11, 12).

Yesu taraihireho niinga kuhaindura Sabato. Akeegyesa abantu omuriingo oguhikire ogu bashemereire kurindamu Sabato.

Ekiro eki abakurasi ba Kristo babaire baarinda nikiiha?

Yesu ku yaafiire, abakurasi be baaguma nibaarinda ekiragiro ky’okurinda ekiro kya mushanju:

N’abakazi, abaarugire Galilaaya hamwe nawe, baabakuratira, baareeba ekituuro, n’omutumbi gwe oku gwateebwamu. Baateekateeka eby’emigaju n’amajuta. Ahari Sabato baahuumura, nk’oku ekiragiro kiri (Luka 23:55, 56).

Kumara emyaaka miingi, abakurasi ba Kristo bakagumizamu nibarinda Sabato aha kiro kimwe n’Abayudaaya.

Paulo Entumwa akaba arinda Sabato obutoosha. Omuri tauni ya Koriinsi, Paulo akaba “ayegyesa abantu omuri sinogogi buri Sabato, arikugyezaho kuhiindura Abayudaaya n’Abaguriiki” (Ebyakozirwe 18:4). Paulo akaba arinda Sabato buri ahu yaabaire aza kwegyesa. Aha bw’eby’okureeberaho shoma Ebyakozirwe 13:14, 42, 44; Ebyakozirwe 16:13; Ebyakozirwe 17:2. Abantu baingi baine enyikiriza ngu Paulo akeegyesa ngu abantu nibeetenga okwikiriza kwonka, tibarikwetenga kurinda Sabato. Eki tikihikire naakakye. Paulo akagira ati:

“Mbwenu shi Ebiragiro nitubihindura busha ahabw’okwikiriza? Ngaaha! Tikwo kiri; nituhamya ebiragiro” (Abarooma 3:31; garukye oshome Abarooma 2:13; 7:12). Paulo akeegyesa abantu kworobera ebiragiro bya Ruhanga.

Abakurasi ba Kristo abaingi nibagyezaho kuronda omuri Baiburi, obuhame bw’okurinda Saande kwaabo. Baingi nibagira ngu 1 Abakorinso 16:2 nihashoborora ngu abiikiriza abaakare bakaba baarinda Saande. Kwonka omushororongo ogu tigwaine kaakwate n’okurinda Saande, nk’enkanisa! Paulo akagambira abantu kuguma baakarundaana eby’okurya buri Saande, baakabisindika Yudea aha bw’okuba hakaba hatiire enjara omuri Yudea. Paulo tihaine kiyaagambire aha kubugana nari okurinda Saande. Abantu ba Korinso bakaba beeterana orwa mukaaga, butari Saande (Ebyakozirwe 18:1-1).

Abandi nibagira ngu omuri Ebyakozirwe 20:7 nihagira, ngu abantu bakabugana kushaba aha Saande. Omushororongo nigugira guti,

“Aha kiro ky’okubanza omu Saabiiti, ku twabaire tuteeraine hamwe kubega omugaati, Paulo yaabagaaniirira, naayenda kurugayo omu kasheeshe; yaagumizamu naagamba okuhitsya omu itumbi.”

Egi ekaba etari saviitsi y’ekanisa. “Okubega omugaati” nikimanyisa okurya eby’okurya nka buriijo (shoma Luka 24:30; Ebyakozirwe 27:35; Okutonzya kwa Yeremia 4:4). Yeetegyereze kugira ngu egabo ei Paulo yaabaire naagamba ekabaho ekiro (Ebyakozirwe 20:7, 8, 11).

Omuri Baibuli, buri izooba niritandika aha kurenga kwa eizooba-n’ahabw’ekyo ekiro ky’okubanza nikitandika orwa mukaaga eizooba ryaheza kurenga riti, aha kairima. Egi ekaba etari saviisi y’ekanisa ya buri Saande. Paulo n’abeegi be bakarya baagaaniira orwa mukaaga omukiro. Omushororongo ogurikukurataho, Saande omukasheeshe, Paulo tarahuumwiire. Akatambura mairo nka makumi abiri yaaza omu tauni ya Asoosi (Emishororongo 13,14).

Paulo akaba arinda Sabato orwa mukaaga. Ahari Saande akaba akora emirimo ye.

Baibuli teine kiragiro ekirikutushaba kurinda Saande nk’erikwera, kandi Baiburi teine ky’okureberaho ky’okurinda Saande.

Owaahaindwiro ekiro kya Ruhanga ky’okuhuumuuriraho n’oha?

Abakurasi ba Kristo abaakare ku baafiire, abantu baahiindura ekiro ky’okuhuumuuriraho, baakiiha orwa mukaaga baakita Saande. Abaikiriza baingi baakasharamu kugira entaaniso aha Baayudaaya, baatandika kuriinda Saande, omu mwaanya gw’Orwa mukaaga. Omu mwaaka gwa 135AD (hahwaireho emyaaka nka kikumi Yesu afiire) Haduriani omutegyeki wa Rooma, akaheenda ekiragiro ky’ediini y’Abayudaaya ky’okuriinda Sabato. Gavumenti ya Rooma ekaita baingi abaabaire bariinda Sabato obwaire obwo. Kuriga aho, abantu baingi baayetantara okuriinda Sabato aha kiro kya mushanju. Omuri 155AD, omujurizi Yusitiini akahandiika ekigambo, “Saande n’ekiro, tweena eki tushemereire kwerundaniraho, aha bw’okuba n’ekiro ky’okubanza, eki Ruhanga yaahangiireho ensi (Nookishanga omu katabo karikweetwa “First Apology, eshuura ya 67). Nookuhitsya eriizooba, abaikiriza abaingi nibeerundaana aha kiro ky’okubanza omu wiiki.

N’abaikiriza baakye, abatwaire niiboorobera ebiragiro bya Ruhanga, baarikuriinda Sabato y’ekiro kya mushanju. Kwonka abaikiriza abarikuriinda ebiragiro bya Ruhanga nibakira kuharahaazibwa. Omuri 365AD, omu kaciiko ka Laodikea, Ekereziya y’Abakaturiki ekahamya ekihandiiko: “Abaikiriza tibashemereire kutooreza Abayudaaya, kuriinda Sabato, kureka bashemereire kukora aha kiro ekyo, baakarinda ekiro kya Mukama waitu (Saande); baaba nibabaasa baakahuumura nk’abaikiriza” (Kanooni 29). Yeetegyereze kugira ngu bamwe aha baikiriza, baakaba baariinda Sabato hahwaireho emyaaka magana ashatu, Kristo aherize kufa!

Obu Yesu yaabaire akiri omu nsi, akagambira abeegyesa b’amadiini ati:

“Imwe mwine obwengye burungi bw’okwangiramu ebiragiro bya Ruhanga, ngu mubone kuhamira aha migyenzo yaanyu” (Marko 7:9).

Naahati abaikiriza baingi, nibaanga ebiragiro bya Ruhanga, baakuratira emitwarize yaabo. Yesu akaba n’amanya ngu baingi nibaija kweyeta abakurasi be, kwonka baange kwoorobera ebiragiro bya Ruhanga. Akagira ati:

“Omuntu weena orikugira ati: Mukama wangye, Mukama wangye, tiwe aritaaha omu bukama bw’omu iguru, kureka orikora ebi taata ow’omu iguru akunda” (Matayo 7:21). Ruhanga naija kushashura abari kumwiikiriza, bakamworobera.

Ruhanga tarahaindwiire Sabato. Abantu baakerondera ekiro ky’okuhuumuriraho ekindi. Kwonka abantu tibarikubaasa kweeza ekiro ekyaabo. Ruhanga akaronda ekiro kya mushanju yaakyeeza. Tarayeerize ekiro ky’okubanza. Sabato ehikire neetandika orwa kataano eizooba ryaheza kurenga, eheendera orwa mukaaga eizooba ryaheza kurenga.

Ahawenki Ruhanga, yaaragiire buri muntu kuhuumura aha kiro kya mushanju? Ahabwenki Sabato eri omu biragiro ikum? Emwe aha nshonga ezaaretaire Ruhanga kutaho Sabato, n’okugira ngu Ruhanga akaba naayenda enkwatanisa nuungi ahagati ye n’abantu. Ruhanga naaturagiira kwerundaana aha Sabato, n’abantu abandi abu yaahangire, tukeega ahari Ruhanga, kandi tukahuumurizana (shoma Abaleevi 23:3 na Abaheburaayo 10:25). Ruhanga akataho Sabato nk’akamanyiso k’okuranga abantu be (Okuruga 31:13).

Sabato neehereza buri muntu ekihuumuro ekyarikwetenga aha murimo gwe. Obunaku bw’okuhuumuriraho bwa buri wiiki obu, nibutwegyesa obwaire bw’aha muheru, obu Kristo arireeta obusingye omu nsi omu kumara emyaaka rukumi (Abaheburaayo 4:1-11; Okushuuruurirwa 20:4-6). Obunaku obu bw’emyaaka rukumi, buri omwe naija kuriinda Sabato ehikire:

“Obunaku buryahika, obu abantu boona bariguma nibaija omu maisho gangye kuramya, buri kuboneka kw’okwezi, n’ahari buri Sabato, nikwo MUKAMA arikugamba” (Isaaya 66:23).

Ruhanga ekeeza ekiro kya mushanju. Sabato ehikire tekahinduka ga. Ruhanga naatugambira ati, “Ijuka kweza ekiro kya Sabato” (Okuruga 20:8). Hati waaza kukoraki? Hoona noija kuriinda ekiro eki Ruhanga yaasimire?