Ahabwenki okuhingurwaho, baakuhaindwire Isiita

Omu rujungu, isiita n’Okuhingurwaho, n’ebigambo bibiri bitarikushushana. Kureka endimi nyingi nizikoresa ekigambo kimwe, kushoboorora Okuhingurwaho na Isiita. Eky’okureberaho, omu ruguriiki, n’oru Laatini, ekigambo Pasiika nikimanyisa Okuhingurwaho nari Isiita.

Isiita n’Okuhingurwaho nibishushana, nari n’ebintu bibiri bitarikushushana?

Okuhingurwaho nikimanyisaki?

Ekigambo Okuhingurwaho nikitandika kushoboororwaho butunu omu Baiburi, omu kitabo ky’Okuruga 12. Musa na Arooni baakagambira Faraaho, ngu Ruhanga naija kwita emijigaijo ya Misri, yaaba atarekire ab’Israeli bakaruga Misri. Ruhanga akahereza ab’Israeli, ekiragiro ky’okurinda Okuhingurwaho.

Buri ka, na baruaranwa baabo, baakaba bari ab’okuronda akataama kataine kamogo, aha kurenga kwa eizooba baarikutandiika ekiro kya ikumi na bina, ky’okwezi kw’okubanza omu Karenda y’Abaheburaayo. Reero bakashabwa kuteeka eshagama yaakataama aha nyigi z’amaju gaabo, bakarya enyama beekingiriine omu maju gaabo,nyekiro (Okuruga 12:1-8).

Ekyo kiro, maraika kuyaayizire kwita emijigaijo ya Misri, maraika yaahingura enju z’ab’Israeli, ezaabaire ziraambire n’orwamba rw’entaama ekyo kiro (Okuruga 12:23, 29).

Omu Ngiri, nitwega ngu akataama nikajwekyera Kristo, ori “Akataama ka Ruhanga orikwihaho ebibi by’ensi” (Yohaana 1:29). Yesu akarinda Okuhingurwaho n’abatendekwa be, aha kiro eki baamureebizeho (Matayo 26:17-30).

Isiita nikimanyisaki?

Omukugu omu rujungu, orikwetwa Bede, akahandiika ekitabo kirikugamba ahari karenda y’orujungu, omu mwaaka gwa 725AD. Akashoborora kurungi ngu omuri Bungyereza, Okuhingurwaho baakakweta Isiita aha bw’abantu baayo abaakare, abaabaire bajaguza obunaku bw’okutandika obwaire butari bw’empeho, baarikuramya ka ruhanga k’akakazi aki barikweta Eosiitre (Bede, The Reckoning of Time, eshuura 15). Oi hireho okuhindura Okuhingurwaho baakakweta Isiita, bakagaitamu emitwarize endaijo mwingi aha bugyenyi bwa Ruhanga obu, nka amahuri ga Isiita, obume, nemigaati etiireho emisharaba. Ebi bakabyaiha omu bijaguzo byaabo, barikujaguza orweezo.

N’ahabwekyo, Isiita ekatandika nka Okuhingurwaho, kwonka kuhagiire kuhwaho obwaire, bagaitamu byangi ebirikuzira. N’ahabwekyo obwaire obu, obuzaare oburi ahagati ya Isiita n’ekiro ekihikire eky’okuramizaho, kigumire kwetegyerezibwa.

Okuhingurwaho kukaba kutwazibwa baata omu muringo oguhikire?

Ku oraakubuuruure Baibuli yaawe, noija kushanga ngu Kristo akajaguza Okuhingurwaho, aha kiro eki baamureebeizeho (Matayo 26:17-30). Obu bukaba buri obwaire bw’obutoosha, obu Okuhingurwaho kujagurizibwaho, aha kutandika ekiro kya ikumi na bina ky’okwezi kw’okubanza, omu karenda ya Abaheburaayo. Apooso Yohaana naatugambira, ngu ekiro eki kikahika, izooba eririkukurataho eri “Sabato Nkuru” (Yohaana 19:31), ekyabaire kiri ekiro ky’okubanza ky’obugyenyi bw’emigaati etatumbisiibwe, ekirikutandika ebiro ikumi na bitaano by’okwezi kw’okubanza.

Haati shoma 1 Abakorinso 11, oreebe oku abakurasi ba Kristo baajagwize Okuhingurwaho, Kristo aherize kuzooka. Paulo, akeegyesa kurungi eki yaayegire ahari Kristo, ahabw’ekiro ekyo:

“Ahakuba eki naahairwe Mukama, nikyo naabahaire naimwe, ngu Mukama waitu Yesu aha kiro eki baamureebeizeho, akakwata omugaati; ku yaaherize kusiima, yaagubega, yaagira ati: ogu nigwo mubiri gwangye oguheebwayo ahabwanyu; mugume mukore muti, okuunyujukiraho (1 Abakorinso 11:23-24)

Yesu akagaambira abakurasi be, ngu baashemereire kuumwijuka barikukuratira eky’okureeberaho eki yaabahaire ekiro ekyo. Omu bugufu, abakurasi ba Kristo abaakare ab’enyikiriza ehikire, baakaba bajaguza okuhingurwaho barikukoresa emigaati na viinyo, baanabisana ebigyere (Yohaana 13:15). Ba Apooso boona baakakora eki Kristo yaabegyesize. Baakarinda Okuhingurwaho, baarikukoresa obumanyiso bw’emigaati na viinyo, ahari buri kiro kya ikumi na bina ky’okwezi kw’okubanza omu Karenda ya Abaheburaayo.

Nitushanga ngu hahwaireho emyaaka nka 150, amakanisa miingi omuri Asia (Taake ya burengyerwa eizooba y’obwaire obu), baakaba barinda Okuhingurwaho aha kiro nikyo kimwe, eki abatendekwa ba Kristo baabaire baakirindiraho.

Omu mwaaka nk’ogwa 190AD, abeebembezi kuriga omu myanya endaijo bakagyezaho kugyema abakurasi ba Kristo kurinda Okuhingurwaho ahari Saande, kitari kiro kya ikumi na bina ky’okw’okubanza kwa Karenda ya Abaheburaayo. Polekurateesi, mukuru w’ekanisa y’Abeefeso, yaahandikira Bishopu wa Rooma, yaamuheereza n’amaziina ga boona abaarinzire ekiro kya ikumi na bina omuri Asia, otiireho Philipo na Yohaana abaabaire bari bamwe aha baatendekwa ba Kristo abuturikushoma omu Baiburi. Polekurateesi akabahaandikira naagira at:

“Aba boona abi naakuhaandikiira, baakarinda ekiro ky’okuhingurwaho, aha kiro kya ikumi na bina, nk’oku engiri erikutushaba, batarikuronda bitiinisa, kureka barikuhamira aha kwikiriza. Naanye Polekurateesi, omukye munonga ahariimwe, nintwaza nk’oku abanyabuzaare baangye banyegyesize, bamwe abi naakuratireize munonga. Ahakuba mushanju omu banyabuzaare bangye bakaba bari ba Bishopu; kandi ndi owa munaana. Kandi abanyabuzaare bangye nibarinda ekiro, eki abantu barikweyihaho ekitumbisa.

Naahabwekyo baine taata, nyowe otwaire emyaaka makumi mukaaga omu Mbabazi za Mukama waitu, kandi nkabugana abaikiriza baingi kwetorora ensi, kandi nkashoma buri mushororongo, tindikutiina kukangakanga kw’ebigambo byanyu. Ekirikukira byona ebi naabagambira, “Nitwija kworobera Ruhanga okukira abantu” (ebi noobishanga omu katabo akarikwetwa: Eusebius, Church History, 5.23.6-7).

Polekurateesi akarangirira ataine kutiina, ngu ekiro eki yaabaire naarinda naabataahi be omuri Asia, kikaba nikihamibwa Baiburi, nan’emigyenzo kuhisya ahari Kristo n’abatendekwa be.

Bwanyima y’emyaaka nka kikumi, akaciiko omuri Nikaea kakashohoza ekihandiiko omuri 325AD, ngu Isiita eshereire kuriindwa Saande, bwanyima y’okureebeka kw’okweezi, ngu reero karenda ya Abaheburaayo etagaruka kukoresibwa kuronda ekiro ky’okuhingurwaho. Kuruga aho, buri muntu owaagumiizemu arikurinda Isiita aha kiro ekihikire, akaba ayeetwa omukafiire. Aho niho Isiita Saande yaayihireire kuba ekiragiro.

Abantu abarikukuratira Enyikiriza ehikire, nibajaguza Okuhingurwaho aha kiro kya ikumi na bina, ky’okwezi kw’okubanza, baarikukuratira Karenda ya Abaheburaayo.

Omugyenzo gw’okurinda Okuhingurwaho aha Saande, gukatandika ryaari? Kandi ahabwenki? Guuma nooshoma, okuratirize ebyafaayo, noija kutunga ekiraakutangaaze aha mitwarize y’okurinda Isiita Saande.