Ny'entsya Ya Amerika Na Burengyerwa Izooba

Okuhanuura kwa Baibuli nikugamba aha biro by’omumaisho obuharabe hatariho ntaro, obusaasi, nari okucura. Kw’orikureeba entaro n’okubonabona omunsi egi oyebuuza ahabwenki Ruhanga atarikubyiihaho obwaire obu?

Okuhanuura kw’omuri Baibuli nikweereka Ruhanga ku aine purani, kandi purani egi neekuhikirizibwa omu bwaire bwaayo obuhikire. Abantu baingi tibarikumanya purani ya Ruhanga. Baibuli neetwereka ngu purani ya Ruhanga n’eyobwengye bwaingi Kandi ninuungi munoonga okukira okuturikugitekateka kuba eri (Abaroma 11:33; 1 Abakorinto 2:9). Baibuli neyongyera kutugambira ngu omuri purani ya Ruhanga, naayenda kubagana burikimwe kyoona ekyaine hamwe naitwe (Okushuuruurirwa 21:7). Ruhanga napuraninga kutuha burikimwe eky’aine hataine kyasigyireyo (Abaheburayo 2:8).

Ruhanga aine entekateeka kugira ngu naitwe atukore nkawe oku ari (1 Yohana 3:1-2). Naija kutuha ekitiinwa n’amagara agatahwaho (Abaphilipo 3:21). Naija kutuhereza obushoborozi bwaingi n’amagara gatahwaho (1 Abakorinto 15:42-44, 55). Shoma emishororongo egi oreebe eki erikugamba. Ebi n’ebiraganiso by’omutaano, kwonka Ruhanga taraakuhe burikimwe, amaani n’amagara gatahwaho waaba otarimwesigwa kukora ebihikire n’ebirungi. Omuringo gwonka ogu Ruhanga arikubasa kukwesiga naiwe nk’omuntu kubanza wamwesiga.

Ruhanga namanya ngu ku orikumwesiga noija kukora burikimwe eky’arakugambire kukora. Waaba nooyesiga Ruhanga, oshemeraire kukora burikimwe omumuringo gw’obwa Ruhanga hatari habwaawe nk’omuntu. Kwonka kw’orikubura kwesiga Ruhanga, waagira ngu Ruhanga tabaho, niingashi ngu noyetegyereza kukira Ruhanga, Ruhanga takakwesiga kukuhereza obushoborozi bwaingi. N’obaasa kukora ebintu byaawe omumuringo gutari gw’obwa Ruhanga, kwonka nikikuretera obusaasi n’okubonabona obutwaire bwoona.

Omugasho gwa Ruhanga n’okwegyesa buri muntu okumwesiga kugira ngu tusharemu, tukuratire omuhanda gwe oguhikire kandi ogw’amazima. Ogu nigw’omuringo gwonka oguturikubaasa kutuura nawe omubusingye. Orakyeburizeho, ahabwenki Ruhanga yatuhaire amagara garikuhwerekyerera juba omunsi omu? Ahabwenki ataratugurikize idaara eri eririmu okubonabona n’obusaasi akahika natuha amagara gatahwaho kuriga omukutandika? Nahabwokugira ngu nitwetenga kwesiga Ruhanga atakatuhaire burikimwe (Zaburi 37:4).

Abantu baingi nibahakanisa Ruhanga ng’ahabwokuba akareka okubonabona omunsi, kandi aine obushoborozi bw’okukwaihamu, kwonka Ruhanga aine okwetegyereza kwiingi kutukiza. Hoona Ruhanga nabaasa kwaihaho okubonabona? Ego buzima, naakibaasa. Kwonka shi, abantu nibabaasa kwega kwesiga Ruhanga? Ngaaha buzima, tukagumire nitutekateeka ngu kuri twaine obusingye ahi Ruhanga atari. Omuringo ogu Ruhanga arikubasa kutwereka kututarikumanya kumukiza, n’okutureka tukagyezaho ahabwaitu nk’abantu.

Kuriga emyaaka 6000 enyima, Ruhanga akatureka ngu “tugyezeho kwetegyeka omumiringo yaitu nk’abantu.” Egi, niyo sayansi y’okugyezesa empango, eyi Ruhanga arataireho, okuheereza abantu obushoborozi bwokwetegyeka ngu bareebe yaaba obutegyeki bwaabo, burikukira obwa Ruhanga. Hoona iwe omukwetegyereza kwawe noreeba ngu nikikora? Hati turi omukabi k’okweshaisha naza bomu z’obutwa, Ruhanga yaaba atabitahiremu nituza kweshaisha (Matayo 24:22).

Emyaaka erikwaija neija kuba egumire munoonga. Ruhanga naija kutureka tuhikye aharutezyo rw’okwecwekyereza, atakatucungwaire. Eki nikyaija kutwegyesa obutgyeki bwaitu nk’abantu ku butarikukora. Abantu nibaija kweega kwesiga Ruhanga, kandi betegyereze ku emitwarize y’obwaRuhanga niyo ereeta obusingye n’amashemererwa omunsi.

Ruhanga akishemerairwemu okutureka tukagyezaho emihanda yaitu nk’abantu, akabonabona naitwe, reero tukeega kumwesiga kugira ngu atuhe amagara agatahwaho.

“Ahabw’okugira ngu ebihangirwe bikaheebwa obushoboorozi, tihabw’ekigyendererwa kyaabyo, kureka ahabw’ogwo owabyorekire obushoboorozi. Byoona akabikora ngu ebihangirwe bicungurwe okujunda, biheebwe ekitinwa ky’abaana ba Ruhanga” ( Abaroma 8:20-21).

Omumuringo Ogwanguhi

Nyowe naiwe tuturikwetenga kwesiga Ruhanga omumuringo ogugumire, Ruhanga yatuhaire omuringo ogwanguhi. Nitushangamu eky’okureberaho omuri Abrahamu. Yetegyereze eki Ruhanga yagambaire Abrahamu omukutandika 12:13:

“Ruhanga akagira Abramu ati, Riga omw’eihanga ryaawe, osigeho abanyabuzaare baawe, n’abeeka yaasho oze omunsi ahindakworekye. Ninyija kukuherayo omugisha, n’eizina ryaawe ribe ery’amaani, obe ow’omugisha. Ninyija kuha omugisha abaragukutengyere, kandi nkyeene abarakukyeene. Enganda zoona ez’omunsi ziratunga omugisha kuriga ahariiwe.” Endagaano egi n’eyomutaano. Ruhanga akaraganisa Abrahamu ku ab’oruganda rwe bariba ab’omutaano, kandi abantu boona kubaritunga omugisha kuriga ahari baine Abrahamu, yaheza kukuratira amateeka ga Ruhanga. Abrahamu akakoraki? “Reero Abramu agyenda nkoku Ruhanga yaamugambaire” (omushororongo gwakana).

Abrahamu akaikiriza Ruhanga kandi yakora ekiyamushabire kukora. Mbweenu ogu nigw’omuringo ogu Ruhanga arikwenda nyowe naiwe tutwazemu. Narishi kugira eyikiriza ehami kandi tukakora ebi arikutushaba kukora ahabw’oburungi bw’amagara gaitu. Ahabw’okugira ngu Abrahamu akaguma nayesiga Ruhanga kandi arikumworobera, Ruhanga akamuraganisa byiingi okukiraho.

Yetegyereze eki Ruhanga yaraganisize Abraham Omukutandika 17:1-8:

Abramu kuyabaire aine emyaaka 99 y’obukuru, Ruhanga akamubonekyera yamugira ati; “Niinye Ruhanga waawe, gyendera enyima yangye otakaterebushuka, reero ninyija kuhikiriza endagaano yangye naiiwe, kandi noija kurugwamu baingi.”

Abraham akajumara ahansi, Ruhanga yamugambira nagira ati, “reeba endagaano yangye naiwe ogyiine omungaro zaawe, noija kuba ishe w’amahanga maingi. Tibarigarukira kukweeta Abramu, noija kweetwa Abrahamu ekirikumanyisa ishe wa baingi, ahabwokuba nakukora ishe w’amahanga maingi. Ninyija kukanyisa ruzaaro yaawe, amahanga maingi ngombeke kuriga omur’eiwe, n’abagabe bakomoke ahariiwe. Ninyija kuhikiriza endagaano yangye ahari ruzaaro yaawe, n’abaana baabo, n’abaijukuru baabo, mbe Ruhanga waawe kandi Ruhanga wa ruzaaro yaawe yoona. Iwe na ruzaaro yaawe ninyija kubaha itaka eri oriyo nozamu, Kanaani yoona kibe ekikwaato kyanyu obutwaire, kandi mbe Ruhanga wanyu.”

Abraham akaikiriza eki Ruhanga yamugambaire.

Kuhangwaireho emyaaka, Ruhanga yagyezesa okwiikiriza kwa Abrahamu arikumushaba kuhonga omutabani omwe Isaaka (Okutandika 22). Eki kikaba kiri ekigyezo kigumire munonga, kuwakuba oraiwe okakoraki? Abraham taramanyire ahabwenki Ruhanga yamushabire kuhonga omwanawe, kwonka tarayombire, kandi tarashabire ngu Ruhanga amushoborore ahabwenki yamushaba kukikora. Kwaihaho akesiga Ruhanga ku aine enshonga mpango ey’atabaasa kwetereza we nk’omuntu. Akaikiriza ngu kwarayesige Ruhanga, Ruhanga nakucungura Isaaka ahabwokuba Ruhanga akaraganisa kuha Isaaka omugisha ( Abaheburayo 11:17-19).

N’ahabwekyo Abrahamu okorobera Ruhanga. Akamworobera ahab’okugira ngu akesiga Ruhanga kukira okw’arikweyesiga we nk’omuntu. Mbweenushi hakakuratahoki? Ruhanga akemereza Abrahamu atakaisire Isaaka, Ruhanga yamwoherereza entaama y’okuhonga.

Omukworoba kwa Abrahamu akoreka enyikiriza ehami, Ruhanga yaahikiriza endagaano ye nawe obutwaire:

“Ruhanga akamugira ati, ninyerahira omwiizina ryangye ahabwekiwakora, tiwasasibwa mwana waawe omwe Isaaka, ninyija kukuhereza omugisha, ninyija kukanyisa ruzaaro yaawe, nk’enyonyozi z’omumwanya, nk’omushenyi gw’ahanyanja, Kandi ruzaaro yaawe terihikwaho bazigu. Amahanga goona garagira omugisha kuriga ahariiwe na ruzaaro yaawe, ahabw’okumpurikiza.” Endagaano tiy’Abrahamu wenka, kereka n’abaana be, kandi egi ndagaano ney’amazima.

Abrahamu aine abaana b’emiringo ebiri

  1. Abamwe n’abaana be omubuzarwa
  2. kandi abandi n’abaana be omukwiikiriza, abakurataire Abrahamu nk’ekyokureberaho omukwiikiriza nokw’orobera Ruhanga ( Abagalatiya 3:26-29).

Abrahamu “n’ishe w’amahanga maingi” kandi ishe w’abaana baingi omumuringo gutari gumwe. N’amazima hariho amahanga maingi againe abantu abakomokire ahari Abrahamu kandi abaatungire emigisha eyiyaraganisiibwe. Kwonka Abrahamu naija kuba ishe w’amahanga maingi, we n’owendaye Yesu Kristo, baheza kubakuratira nk’ekyokureberaho omukw’orobera Ruhanga n’okumwiikiriza.

Ebirikugamba Aha Baana Ba Abrahamu Ab’Enzaarwa.

Ebi n’ebiraganiso ebi Baibuli erikugamba ah’abaana ba Abrahamu ab’enzarwa omubiro by’emperu

Okimanye ku endagaano ya Ruhanga n’Abrahamu, ekaba eri eyokurabira ahamutabani Isaaka (Okutandika 26:1-5), na mutabani wa Isaaka orikweetwa Yakobo (Okutandika 28:13-14).

Ruhanga akongyeraho byaingi ahabirikukwata ahari ny’entsya ya Yakobo n’abatabani omubiro by’emperu. Ebi bikahandiikwa omutabo ky’okutandika ku:

  • Baine Yakobo “nibaija kujanjara Burengyerwa Izooba, burigwa Izooba, omumatemba n’omumashuuma” ( Okutandika 28:14).
  • Omukutandika 49, Yakobo akaranga ebirahikye ah’abatabani omubiro by’emperu. Akagira ngu Yozefu naija kuba ow’omugisha kukira abatabani boona.
  • Omukutandika 48, Yakobo akagamba ahari ny’entsya ya Efuraimu na Manaase batabani ba Yozefu. Okutandika 48, kugaruka kutugambira oku Yakobo yayegarurize batabani ba Yozefu. Omuringo ogu, Yozefu akaba ari owokutwaara emigabo ebiri omuby’ensikirano.

Yakobo kuyagyiire kuhasirira Efuraimu na Manaase, yaata omukono gwe gwa Buryo ahari Efuraimu owabaire arimuto. Yozefu yatekateka ngu ishe owabaire ahumire yakora enshobi:

Yozefu yagambira ishe ati, “ngaaha tikwe kishemeire kuba kiri taata omurungi, reeba ogu niwe mujigaijo, baniwe waataho omukono gwaawe gwa buryo.” Kwonka ishe yamugira ati, “mwana wangye ninkimanya, kandi ninkyetegyereza kurungi, nawe naija kuba ow’amaani kwonka omurumuna naija kumukiza, n’abaana be (Manaase) nibaija kuba “eihanga ry’amaani” (Okutandika 48:18-19).

Yakobo akatugambira ngu Manaase naija kuba eihanga rimwe kandi ry’amaani, kwonka Efuraimu naija kuba amahanga maingi g’amaani.

Eki kikabaho ryari?

Omukyegyeso ekihwaire okeega ekifubiro ky’emyaaka 2520 ekyahikire aha b’Israeli baheza kwehagura ahari Ruhanga, haihi na muheru gw’obugabe bwa selumaani. Eki ekifubiro kikahwayo omumwaka gwa 1585. Obu nibwo bwaire obu amahanga g’omumatemba ga burengyerwa izooba bwa Buraaya agarimu Furansa, Bungyereza, Denimaka, Norway na Swedeni gatandika kutunguka omubugaiga n’omuby’obutegyeki. Ahabw’okuhikiriza okuhanuura kw’okutunguuka kwa Israeli, ag’amahanga nitugabara nk’ab’Israeli ag’enganda ikumi ezabuzire. Israeli ekaba eine ekifubiro kyakabiri ekyatandikire obu Abasiria babaiha omubutuuze bwaabo, omuri 733 BC. Ekifubiro ky’emyaaka 2520 kikahwayo 1788.

Omubwaire obwo, Bungyereza ekatandika kutunguka kukira Furansa, yaaba eihanga ry’amaani omunsi yoona. Australia ekabaho 1788, Kanada eyiturikumanya obwaire obu, ekeemeka ebiragiro byaayo kuriga ah’amashaza agatairweho Bungyereza omuri 1788, ekyaretaire okubaho kwa Kanada eyiturikumanya obwaire obu. Bungyereza ekeyongyera kuhamba obutgyeki okuhisya obuyategyeka kimwe kyakana ky’ensi yoona. Obu nibwo butegyeki buhango oburabaire omubyafaayo by’ensi. Aga nigo mahanga maingi agi Baibuli erikweeta ab’oruzaaro rwa Efuraimu.

Manaase mukuru wa Efuraimu niyo Amerika. Obutgyeki bw’Abangyereza omuri Amerika, bukeehagura ahari Bungyereza omuri 1776. Kwonka ekigyendererwa kyaabo ky’okwetegyekyera omumashaza makye kikarema kyarigamu ebizibu byaingi. Ababaire nibakurira amashaza babaga ebiragiro kukora eihanga rimwe. Ebiragiro ebi, bikeemekwa 21/06/1788, eyabaire entandikiro y’okubaho kwa Amerika. Amerika ekaija yaaba eihanga rimwe kandi ry’amaani ririkusingayo obugaiga omubyafaayo by’ensi. Eki kikahikiriza okuhanuura kw’omuri Baibuli okurikugira ngu Manaase naija kuba eihanga rimwe kandi ry’amaani.

Baibuli netugambira ngu ab’Israeli tibaratungire migisha egi ahabwokuba barungi kukira abandi; “Okimanye ngu Ruhanga waawe tarikukuha eitaka eri ahabwokuba ohikiraire, ahabwokuba ori omugomi (Ebiragiro 9:6), kureka egi migisha nagikuha ahabwa Abrahamu owahuraire iraka ryangye, akakuratira ebiragiro byangye kandi akangumisiririza” (Okutandika 26:5). Kwonka omuri egi migisha, hakaiziramu n’omwoga gw’okworobera Ruhanga, reero Ruhanga yatorana Israeli kuba eky’okureberaho. Ab’Israeli kuribayorobeire Ruhanga, bakabaire eky’okureberaho kirungi (Okuruga 19:5, Ebiragiro 4:5-8). Ngu kwonka kubaryeshumba Ruhanga n’ebiragiro bye, Ruhanga akaraganisa kubanza yafubira Israeli, reero akakurasaho abandi (Abaroma 2:9).

Hoona Israeli neyorobera Ruhanga? Abantu b’omumatemba ga burengyerwa izooba bwa Buraaya, Amerika, Kanada, Australia na South Africa, bahikiraire nibataina Ruhanga? Ngaha buzima, amahanga g’ab’Israeli, nigo gebembaire ab’omunsi omukuhakanisa Ruhanga n’ebiragiro bye. Omubaleevi 26 n’Ebiragiro 28, Ruhanga akaranga ekiraije kuhika ahab’Israeli baheza kumwehaguraho. Okuhanuura oku kukabahikaho kwonka okuhikirizibwa kwakwo omubwijwaire, nokw’obwaire obu obuturimu. Kandi ebihanuuro ebi nibyeyongyera kuhikirizibwa omubwaire obu.

Yeetegyereze enkuratane y’ebifubiro ebi Ruhanga yaagambire Omubaleevi 26, kutandikira ahamushororongo gwa 14:

  1. “Ninyija kukuretera abazigu.” Abaheekyera abatahiraire Amerika 11/09/2001, bakaba bari bamwe ahabazigu abatahiraire Israeli na Yuda Emyaaka ehingwaire. N’obutemu obumwe nibukomoka aharibo benyine, okweyongyera kubarura za bomu nokukangakanga Amerika, hamwe n’agandi mahanga g’ab’Israeli.

  2. “Endwaara zitarikukira z’okubanonkoora amaisho zikaretera emibiri yaabo kuhururuka.” Hoona ekyi nikishoborora sirumu eyaahindukire omukyeeno omuri egi myaaka? Hoona endwaara nyiingi z’ebika ebi tiziraizire ahabw’omukyeeno gw’okwanga ebiragiro bya Ruhanga, nk’okukunda obushambani n’okutoroboza?

  3. “Noija kuhainga embibo yaawe reero abazigu baawe barye ebiwasharuura.” N’eihangaki eririkusingayo kuguza eby’okurya? Kandi n’eihangaki erikubigura? Yerondere ekigarikwamu kyebi ebibuuzo.

  4. “Noija kusingurwa abazigu baawe omuntaro.” Hakabahoki omuri Afaganisitani?

  5. “Oryategyekwa abazigu baawe.” Yebuuze ahabategyeki abatarikufa ah’amagara g’abantu baabo omuri ag’amahanga agatuungukire.

  6. “Noija kuhunga hataine okwirukize.” Amerika ekahungaki omuri Afaganisitani, noha owaagyairukize?

  7. “Ninyija kushenyagura omwehuriro gw’obushoborozi bwaawe.” Hakiriho orikwesiga Amerika n’amaani gaayo kuriga obw’ensi yareeba abatalabani nibahamba Afaganisitani Amerika ekiriyo? Rasha, Chaina na Korea y’amatemba tibaine okwiikiriza ngu Amerika eyabaire eri ey’amaani, tekyaine bushoborozi bw’okubaremesa burikimwe ekibayetaga kukura?

  8. “Ninyija kugangaza eiguru ryaawe ribe nk’ekyooma, itaka ryaawe ribe nk’ekyooma ky’omuringa, amaani gaawe gafebusha, ahabwokuba itaka ryaawe tiriraije kukanyisa by’okurya, n’obuyakuba emiti yaamwo kukanyisa ebijuma.” Yebuuze ahakyanda kirikweyongyera kuteera Amerika na Australia. Emikyeno egi yatandikire kwaija omu mahanga ga Israeli na Yuda. Kandi egi, n’entandikiriro y’ebifubiro bya Ruhanga.

Okuhanuura nikweyongyera kutwereka kuhaine ebifubiro ebitakahikire ah’amahanga aga. Ebi nibyo biri omumaisho ga Israeli na Yuda (Abaleevi 26:23-39).

  • Enyamaishwa z’omwiihamba nizaija kwiita abantu omundembo zaabo
  • Okukanya kw’endwara omumahanga gaabo
  • Entaro nyingyi omu mahanga gaabo
  • Enjara
  • Oburyaane bukanye omu maka gaabo
  • Okusingurwa omu ngamba
  • Okusisikara kw’ebibuga.
  • Abantu nibakwiihwa omumahanga gaabo babatware kubaguza omumahanga agandi bange kubagura.

Eki kigumire kwiikiriza kwonka nikiza kubaho. Ebi bikaba ahari Israeli na Yuda kandi nibikugarika kubabaho baaba batagarukyaire Ruhanga.

Okuhanuura nikutugambira ngu ah’amahanga ag’amaani nigaija kuhambwa, Israeli na Yuda batambikwe omumahanga, baguzibwe nk’abahuuku, kandi eky’okushwazana eki, kiriyo nikyaija kukira ekyabandize. Ebi tibarahandikirwe muBaibuli kuhikirizibwa omurundi gumwe gwonka, kureka kuguma nibihikirira Mpaka.

Banza oreebe omukitabo kya Ezekieli. Ezekieli akaba ary’omurangi omubayudaaya, abatwairwe Babeluuni omubukwaatwa. Kwonka okuhanuura kwa Ezekieli kukaba kutarikugamba ahari Yuda kureka Ahari Israeli; “ninkutuma ah’abaana ba Israeli, eihanga ry’obugomi erisisire aharinye” (Ezekieli 2:3). Ezekieli akahandika arikurabura Israeli baaba batetaisize. Kwonka Israeli ekaba yahambirwe emyaaka 125 enyima, ekirikwereka ku okuhanuura kwe kwabaire kutari kw’obwaire bwe, kureka kukaba kuri okw’obwaire obu. Shoma Ezekiel 5, nihashoborora kurungi, Israeli kwerikwaija kuhambwa ekasingurwa. Nibangahi abaraije kufa obwaire obwo, obu Israeli erahambirwemu?

“Kimwe kyakashatu omur’eimwe, nibaija kwiitwa ekihikirizi, enjara ebahezeho, kimwe kyakashatu baitwe rurala ebetoraire, kimwe kyakashatu bahuhwe omuyayaga gwensi rurala ebabakurateyo” (Ezekieli 5:12). B’ibiri byakashatu ahab’Israeli nibaija kufa omuntaro n’enjara ebirikwaija, reero kimwe kyakashatu abarasigare batwaarwe omubuhuuku.

Yetegyereze Ebiragiro 28:68: “Ruhanga naija kubagaruza Misiri omubyombo, nibaija kuhebwayo omubuhuuku kuba abashumba n’abazaana, tihaine oribagura.” Eki tikikahikirizibwaga, n’ekihanuuro kya ny’entsya.

Omurangi Musa akagira ati, “akabi nikaija kubahikaho omubiro by’emperu, ahabwokuba nimwaija kukora kubi omumaisho ga Ruhanga wanyu, murikwejunisa engaro zanyu” (Ebiragiro 31:29).

Isaaya, Yeremiya, Hoseya n’abandi barangi bakagamba ahakukwatwa n’okisigurwa kwa Israeli na Yuda ahamperu y’egi myaaka. Okuhanuura oku kuhikire kandi n’okwamazima, kandi nikuza kuhikirizibwa. Amakuru marungi agariho n’okugira ngu ebiro by’okugyezibwa, nibyeija kutwaara akanya kakye. Kandi obwaire bw’okugyezibwa obu, nibwaija kuretera Israeli na Yuda bagarukira Ruhanga kandi bamwesige, kwonka omugane ogu, nokugushanga omukyegyeso ekindi.

Ekyegyeso ekirikukurataho: Ebyafaayo by’Okuhanuura Oku Bikurataine