Nĩ Kyau Kyaũkĩtĩkĩie Ũklisto Ũla Wa Tene?

Nĩ ũndũ ũilyĩ ata kwa ũklisto ũla tũsomaa ũndũ waw’o mathangũnĩ ma mbivilia wĩ kĩvathũkany’o vyu na ũklisto wa ĩvinda yĩĩ? Nĩndĩ

ũklisto ũsu wa tene waaĩye? Kana yo kanĩsa wa Ngai wĩ o vo ũmũnthĩ?

Mbivilia nĩ yeleasya kwa kĩ syama ũndũ wa kanisa ũsu wa Ngai wa tene weanie.

Ĩtina wa kũthayũũkw’a kwa Klĩsto, atũmwa na mbee maĩ na ũkũmbaũ na nĩmatavanasya ũvoo mũseo ũla moosete kuma kwĩ Yesũ, na ĩkanisa ya Ngai nĩyeanie kwa mĩtũkĩ o tondũ aingĩ mamwĩthĩũwĩaa Ngai. Na asu maĩ aklisto ala ngũthũ yoo mekwatanitye kwa ũelo na ngoo ĩmwe (Meko ma atũmwa 2:41-47). Nĩ ũndũ waĩ wa kwendeesya kwa kwĩthĩwa na kĩanda na ĩkanisa yĩu ya mwambĩlĩlyo!

Ĩndĩ kwelekela mũthya wa ĩvinda ya ũtianĩo mweũ yĩithela, nĩtũkwona ũndũ maũndũ maĩ kĩvathũkan’yo. Nthĩnĩ wa mavalũa na atũmwa, nĩtũkwona mokan’yo maingĩ mavyu na me mwanya ũndũ wa amanyĩsya ma ũvũngũ na momanyĩsyo o asu ma ũvũngũ (Meko ma atũmwa 20:29-31; 2 Akolintho 11; 2 Vetelo 2; na Yuta). Amanyĩsya ma ũvũngũ maĩ manalĩka na mambĩĩa kũlulutikya ĩkanisa ya Ngai na mamanyĩasya maũndũ maĩ kĩvathũkan’yo na momanyĩsyo ma Yesũ. Na kũngĩ nĩ tũsomaa ũndũ wa mũtongoi ũmwe wa ĩkanisa ũla waleile kũmũthokya mũtũmwa Yohana, na nĩ ũmwe wamavetangaa athaithi ma w’o kuma ĩkanisanĩ(3 Yohana)!

Maũndũ nĩ maendeiye na kũthũka mũno ĩtina wa amanyĩw’a ma mbee ma Klĩsto kũkw’a. Na kweethĩwa nthĩnĩ wa makomano kĩvathũkan’yo, amanyĩsya ma ũvũngũ moosa ũtongoi wa makanisa. Amanyĩsya asu ma ũvũngũ nĩmaleanĩle na mũĩkĩĩo mũlũmu wa ĩkanisa ya Ngai na meseũvisya ũthaithi ũngĩ mweũ kĩvathũkan’yo. Naw’o ũsu mawĩtie ata?

O Ũklisto.

Na ũu nĩ w’o.

Kĩla kingĩ kya kĩla kĩtawa ũmũnthĩ ũklisto kwa kũmanya ki kĩkĩvathũkan’yo vyu na ũklisto ũsu wa mbee ũla wamanyĩiw’e nĩ Yesũ na amanyĩw’a make.

Ũsu nĩ ũtavan’yo wa ũkũmbaũ. Ĩndĩ mawũmĩlo asu nĩ maandĩkĩtwe mathangũnĩ ma mbivilia yaku, vamwe na mawũmĩlu ma mavinda. Na keethĩwa ũtavan’yo ũsu nĩ wa w’o, no nginya wĩthĩwe na ũkũsĩ mwĩanĩu wa kũtwon’ya vate nzĩka ũu nĩ w’o. Na keethĩwa nĩ ũvũngũ, no nginya wĩthĩwe na ũsũngĩo wa kũĩkĩĩthya, kuma mbivilianĩ, kana ũu nĩ ũvũngũ.

Kwa ũu vaĩlyĩ ata ĩndĩ? Kwa ũ w’o ũklisto wa ũmũnthĩ nĩũendan’ya na momanyĩsyo ma Klĩsto na atũmwa, kana ndũtonya kũmavikĩa?

Na ũũ nĩ ũmwe wa ũkũlyo ũmwe wa vata waĩlĩte kwĩsa ũkũlya. Nĩ waĩlwe nĩ kũũmanya ũsũngĩo. Nũndũ thayũ waku nũtonya kwĩthĩwa na ngwatilo kwa w’o.

Nĩ ũtonya kwĩthĩwa ũtalĩthasya kana ũklisto wa ũmũnthĩ nĩ wa w’o. Ĩndĩ kethĩwa ũklisto ũsu wĩsĩ tĩ w’o ũklisto wa w’o wa mbivilia, kwondũ wa ou kĩla ũtonya kũete nĩ ũkenganĩ, kũvulanĩlwa, na vamwe na kĩkw’ũ.

Eka kũendeeya kwĩkala ũtee. Keethĩwa nĩ wĩkĩaa mbivilia, wĩna yĩandũ ya kũatĩa ngelekan’yo ya athaithi asu ma mbee “ala meemanyĩasya maandĩko kĩla mũthenya nĩw’o mone kana nĩw’o maũndũ asu mailyĩ ta ou”(Meko ma atũmwa 17:11). Ndũtonya kwĩthĩwa mũklisto—mũatĩiyĩ wa Klĩsto—kethĩwa ndwĩsĩ kĩla Klĩsto wamanyĩisye,nĩ ũtonya?

Nthĩnĩ wa kĩlungu kĩĩ nũonw’a maũndũ atatũ ma vata ma momanyĩsyo asu ma mbee ma ũklisto ala maaiw’e vyu. Kwa vingũa mbivilia yaku na uimasisya vo. Na w’o ũklisto wa ũmũnthĩ nĩyo ndĩni ya Yesũ Klĩsto, kana tiyo?

Ĩndĩ Ngai e ndĩni ilĩ?

Vena yĩsilya yĩkwo mũno ũmũnthĩ kana mbivilia nĩvuanasya ndĩni ilĩ kĩvathũkan’yo. Kwa oyu andũ maitonya kwasya ou na nzĩa ĩsu, ĩndĩ kĩ mũsĩngĩ, kĩu nĩkyo mekũĩkĩĩa.

Kya mbee, measya, Ngai nĩwanengie Isilaeli ndĩni ĩla yaĩna kĩkata kya mĩao na motwĩo ma ũndũ maĩlwe nĩ kwĩkalaa na kũmũthaitha Ngai. Na ĩndĩ Yesũ Klĩsto nake aumĩla, na amĩmina ndĩni ĩsu, na ambĩlĩĩlya kĩndũ kĩngĩ kyeũ, kĩtawa ũklisto, ũla ũtwĩkĩthĩtwe nĩ mũĩkĩĩo vandũ va mĩao.

Keethĩwa nũkwĩtikĩlana na wonĩ ũsu, vate nzĩka nũkwasya kana ũklisto nĩ ndĩni ĩngĩ nzaũ. Na kya ũ w’o vailyĩ ou. Naku we ndwaaĩw’a ũmwe wa ala wambĩlĩĩlye ndĩni ĩsũ, na yĩla yambĩlĩilwe. Yesũ Klĩsto ti we wambĩlĩilye ndĩni ĩsu nzaũ.

Yesũ Klĩsto ndaavetanga kũasa ndĩni ya ĩthe wake na kwambĩlĩĩlya kĩndũ kĩngĩ kyeũ. Ngai ona yu ndĩni yake no ĩmwe. Nzĩa ĩla yĩ vo no ĩmwe ya ũtangĩĩo (Yohana 14:6; Meko ma atũmwa 4:12), na nzĩa ĩsu ndyaaĩsa ũvĩndũka mavinda onthe.

Nyie ndikwasya kana ũthaithi wa kĩ Yuta wa ũmũnthĩ nĩw’o wa tene, ũla wa ndĩni ya w’o ya mbivilia. O na kuma ĩvinda ya Klĩsto, mo Ayuti maĩ mekĩie maũalyũku maingĩ na kwongeleela Motwĩo ala Ngai wanengie Isilaeli. Ĩtina wa Klĩsto kwambĩlĩĩlya ĩkanisa, ũthaithi wa kĩ Yuta nĩmekĩte maũvindũku maingĩ nĩw’o mevathan’ye kuma kũla kwĩ aatĩyĩ ma Yesũ Klĩsto. Na ĩngĩ nĩmongeleĩle kĩumo nũndũ wa ala mametaa aka kaan’ya (ala maĩ vamwe na aklisto ma kanĩsa wa mbee) kya kũneenwa mboyanĩ syoo.

Kĩla nĩkwasya nĩ kĩla mbivilia ĩkwasya: Kana ala maĩ ekĩĩku nthĩnĩ wa maandĩko ma Kĩevelania maithaitha Ngai ũmwe, maĩ na mũĩkĩĩo ũmwe, vamwe na ndĩni ĩmwe o ta atũmwa ma ĩkanisa ya mbee. Mose, Avalaamu, na aatĩyĩ ala angĩ ma Ngai nĩmatangĩĩwe kwa mumo, o ta ũndũ kũilyĩ kwĩtu (Alomi 4; Aevelania 11). Vate nzĩka, yĩla Yesũ wookie, nĩwavuanĩsye amwe ma maũndũ ala vau mbee mataeleekaa. Ĩndĩ we ndaambĩlĩlya ndĩni ĩngĩ nzaũ!

Kwa eka tũĩkĩĩthye yĩmwe kuma mbivilianĩ yaku.

Nũũ Ũla Waĩ Ngai Wa Isilaeli?

Mbivilia kwa ũtheu nĩkwasya, “Na vai mũndũ waamwona Ngai o na ĩndĩĩ. Ũla mwana mũsyawa weka, ũla wĩ kĩthũinĩ kya Asa, nĩwe wamumĩlĩtye (Yohana 1:18). Vaĩ mũndũ o na wĩva, waamwona Ngai Asa o na ĩndĩĩ.

Ĩndĩ mwambĩlĩlyo 18, nĩ ũtonya kũsoma ũndũ Mwĩaĩi (Yeova) wamumĩlĩile Avalaamu ena alaĩka elĩ. Avalaamu nĩ woonie ũũ?

Yesũ Klĩsto nĩwaisye, “Avalaamu, nĩwathanie nũndũ wa kwona mũthenya wakwa; na nĩwamwonie, na atana” (Yohana 8:56). Mamwĩa, “Ndũnamba ũvĩka myaka mĩongo ĩtano, na nĩwamwonie Avalaamu?” ( Mũsoa 57). Kwa ou nĩ Mwĩaĩi wĩva Avalaamu woonie?

Kwamba ũsisya kĩĩ: Yĩla Ngai weekĩie ũtianĩo na Isilaeli, ” Nivo ĩndĩ Mose, na Aluni, na Natavu, na Aviku, na atumĩa mĩongo mũonza Ma Isilaeli mambatie, na moona Ngai wa Isilaeli” ( Kuma 24:9,10). Nũũ ũsu Ngai wa Isilaeli,” moonie ũũ?

Nũtonya kũũkwata ũsũngĩo nthĩnĩ wa 1 Akolintho 10:4. Nĩkwasya, ĩngũneenea ũndũ wa Aisilaeli ala maumie Misili, “na onthe manyw’a kya ũnyw’a kya Veva o kĩmwe: nũndũ nĩmanyw’ie kya ĩvia ya Veva yĩla yamavikĩlĩle: na ĩvia yĩu yaĩ Klĩsto.” Kwa ou nũũ ũla Ngai wa Isilaeli? Na yĩasya ata?

Yesũ Klĩsto nĩwe ũ Ngai woo.

Nĩkĩ ũtaĩw’a ũndũ ũsu ũkĩeleswa tene?

Yu kwasoma Aevelania 13:8: “Yesũ Klĩsto nĩwe ũla ĩyoo, ũmũnthĩ, o kũvika tene na tene.”

We nũkũĩkĩĩa ou? Na kwa ũ w’o nĩwĩkĩĩaa kĩla kĩandĩkĩtwe mbivilianĩ yaku? Kethĩwa ou nĩw’o, nũtonya kũĩkĩĩa kana Yesũ Klĩsto- ũla nĩwe ĩyoo, ũmũnthĩ na tene na tene-nĩwanengie Isilaeli ndĩni ĩmwe, na ĩngĩ asyoka anengane ĩngĩ kĩvathũkany’o kwĩ ĩkanisa yake? Ũndũ ũsu ndwĩsa kwosana.

Ona kethĩwa Ngai Asa nĩwe wanenie na Isilaeli, mbivilia yĩasya kana Ngai Asa na mwana me kĩmwe na kwĩw’ana maũndũnĩ onthe. Yesũ nĩwaisye, “Nyie na Asa twĩ ũmwe” (Yohana 10:30) na nũndũ ndyaatheea kuma ĩtunĩ nĩke kwenda kwakwa, ĩndĩ no kwenda kwa ũla wandũmie” (Yohana 6:38).

Yesũ, ũla Ngai wa Isilaeli, ũla ũtaalyũkaa, we ndaaĩsa kũalyũla wĩki na kwĩsa kũmanya ndĩni ĩngĩ ngeni. Kĩla wamanyĩasya yĩla waĩ kũũ nthĩ nĩ siendanasya na kĩla wavuanisye kwĩsĩla athani kũla kwĩ Isilaeli. Ndaamanenga kwa ĩvityo Aisilaeli ndĩni ĩtamaĩle, na ĩtina asyokethya kũmalũnga mavityo asu.

##Yesũ Klĩsto amanyĩasya wĩwi wa

mĩao ya Ngai O tondũ ũkũthĩ kwona oyu mĩtũkĩ, Yesũ nĩweesĩ kana ũklisto wa wangangan’ya ũkokĩla ũla ũkamanyĩsya ũmotho na mĩao ya Ngai. Kwa ou yĩla wamanyĩasya andũ, nĩwetĩkĩlithĩsye vyu aklisto mai ndĩi ya kũmwĩw’a Ngai na kũkwata mĩao yake.

Yesũ nĩwaisye, “mũĩkasũanĩe kana nookie kwananga mĩao kana mavuku ma athani: ndyaaũka kwananga, ĩndĩ nĩ kwĩanĩsya. Nĩũtonya kwĩthĩwa weeiwe kũileswa kana Klĩsto “nĩweanĩisye mĩao nũndũ waku.” (Mathayo 5:17).

Kwa ou ndwĩna vata wa kũnyamaa nũndũ wa kũmwĩw’a Ngai na kũmĩkwata mĩao! Kĩndũ kya mbee mũsoa ũsu ndũkwasya kana Klĩsto nĩweanĩisye mĩao “nũndũ waku.” Aiyee. Maandĩko measya Klĩsto ookie kwĩanĩsya mĩao na athani-na ũũ nĩ w’o we weekie. Nĩ weanĩisye wathani w’onthe ũndũ wake ũla ũandĩkĩtwe mĩaonĩ na mavuku ma athani, ala nĩmo maandĩko ma Kĩevelania.

Na kethĩwa ũkasoma mbeange, ũkoona kana Yesũ nĩwameanĩisye kĩ kĩla wasyaa.” Nũndũ nĩ w’o nĩngũmwĩa, mũvaka yĩla ĩtu na nthĩ ikavita kũĩkavĩta kaũandĩko kana kaũkenyũsyo Kamwe mĩaonĩ, mũvaka onthe meanĩw’e”(mũsoa 18).

Syo ĩtu na nthĩ syio vaa? Kwa ou Yesũ ndaaĩsa ũvetanga ndeto kana ũkenyũsyo wa maandĩko ma Kĩevelania.

Kwa ou twaĩlwe nĩ kwĩka ata ũndũ wa mĩao ya Ngai tondũ kũandĩkĩtwe maandĩkonĩ ma Kĩevelania? ” Na ĩndĩ mũndũ o na wĩva ũla ũkanangwa mwĩao ũmwe wa ĩno ĩla mĩnini, na kũmanyĩsya andũ ũu, akeetwa mũnini mbee ũsumbĩnĩ wa ĩtu! Ĩndĩ o ũla ũkaumĩla na kũmamanyĩsya, akeetwa mũnene ũsumbĩnĩ wa ĩtu” ( mũsoa 19).

Nĩ vatonyeka Yesũ akethĩwa aneenie ou kwa nzĩa nzeo ĩngĩ? Nĩwaisye ndaaĩka kwananga ũtianĩo mũkũũ maandĩko maw’o na kana nĩtwaĩlwe nĩ kũmĩw’a na kũmamanyĩsya mĩao ya Ngai.

Andũ asomũ nĩmatatĩte kũandĩka makilĩ na mathangũ maitata kũvyaĩa nthĩ maũneeni asu mate nzĩka ma Yesũ Klĩsto. Nĩ ũndũ wakĩ? Nũndũ maũneeni asu ma Yesũ Klĩsto nĩmekũleana na momanyĩsyo moo ma ũvũngũ ala masyaa kana Yesũ nĩwang’uthũlĩle ũtianĩo mũkũũ.

Mbivilia yasyaa kana ĩkanisa ya w’o ya Ngai “nĩyakĩtwe mũsinginĩ wa atũmwa na athani, Yesũ Klĩsto mwene ne we ĩvia ĩnene ya kĩkotonĩ” (Aeveso 2:20). Me onthe ũtianĩo mweũ na ũtianĩo mũkũũ maandĩko asu nĩmo mũsingi wa ĩkanisa ya Ngai. Kwa vamwe nĩmo ndeto ya Ngai, ĩla yĩna mĩthũmu ya Ngai ( 2 Timotheo 3:26). Yesũ aisye, no nginya twĩkalae kũatĩanĩa na ndeto ya Ngai (Mathayo 4:4), na ti nusu yoo! Ĩndĩ ũklisto wa ũmũnthĩ ndũsyĩtikĩlaa ndeto na momanyĩsyo ma Yesũ Klĩsto o vamwe na ndeto syĩ mĩthũmu sya atũmwa na athani onthe ma ũtianĩo mũkũũ.

O tondũ Isaia waandĩkie, “Endai mĩaonĩ na ũkũsinĩ: Ethĩwa matineenaa kwĩanana na ndeto ĩno, vate ndĩi kũikesaa kwoo” (Isaia 8:20). O ta ou, mũtũmwa Yohana akyasya: “ũla waasya, Nyie nĩnĩmwĩsĩ, na ndakwataa mĩao yake, ũsu e ũvũngũ, na ũla w’o ndwĩ nthinĩ wake’ (1 Yohana 2:4).

Nĩ ũndũ wĩ mũĩkĩ ata? Yesũ na atũmwa nĩmamanyĩisye kana aklisto ma w’o no nginya makwate na kwĩw’a mĩao ya Ngai, no ti kũmĩlea.

Kwondũ wa ou nĩkĩ andũ aingĩ maĩkĩaa kana Yesũ Klĩsto nĩwamĩvetangie mĩao? Mũtũmwa Vetelo nĩwaisye kana mũtũmwa Vaulo nĩwaandĩkie “nthinĩ wamo ve maũndũ amwe me vinya kũmanya, ala andũ matamanyĩĩtwe na mate alũmu mathyoekasya, o ũndũ mekaa na maandĩko ala angĩ, makĩyĩetee wanangĩko woo ene” (2 Vetelo 3:16). Maũndũ amwe Vaulo wamaandĩkie ũndũ wa ĩ mĩao me vinya kũmamanya. Ĩndĩ weemanyĩsya maandĩko asu kwa ũthĩngu, ũkoona kana Vaulo ndaĩkĩaa kana kũmanyĩsya mĩao ya Ngai nĩyavetangiwe. Kwa sisya-How Did Jesus Fulfill the law? Wĩmanyĩsye mbeange.

Nĩ mĩthenya ya mboka syiva

ĩkanisa ya mbee makwatie?

Ĩndĩ we nũseng’aa ũndũ wa maamũlĩ ma Isita na matumbĩ mavake langi methĩawa na ũmanyĩsyo wa ũndũ wĩva wa kũthayũũkw’a kwa Klĩsto? Nĩkĩ andũ mekĩaa maũtana mũtĩnĩ wa kĩsimisi: na kũwetawa ngewa sya kwĩtũngĩa sya satana kĩlautia? Nayo maũndũ monthe asu mena ngwatanĩo yĩva na ũklisto wa mbee ũla wa w’o?

Vai kĩtumi. Kwa mantha mbivilianĩ kuma mwambĩlĩlyo kũvika mũthya vati kĩtumi. Nũndũ ĩthi tĩsyo mboka sya ĩkanisa yĩu ya mbee. Ĩkanisa yĩu ya mbee yaĩkwataa mboka sya mbivilia, ĩndĩ ti ila sya kwĩseũvisya syũsũĩtwe nĩ ũvakanĩ. Na asu nĩ maũndũ ala mesĩwe nesa, na nĩ ũtonya kũmona o na va mavukunĩ ma kũelesya maũndũ eninzokolovitia.

Mboka sya mbivilia ti sya “Ayuti.” Nĩ mboka sya Ngai Asa ĩla itw’ĩtwe (Alivai 23:2). Manya kuma kwa mũtũmwa Vaulo—mũtũmwa ũla watũmiwe kwa andũ ma mbaĩ ingĩ—nĩwamataie ala mataĩ Ayuti maĩ vo ĩkanisanĩ ya Ngai nĩmakwatae mboka isu itw’twe (1 Akolintho 5:8). Na ĩngĩ mbivilia nĩkwasya yĩla Yesũ Klĩsto wĩũka, andũ nthĩ yonthe makendeka kũĩkwata mboka isu sya Ngai itw’ĩtwe (Nzekalia 14:16-19).

Na kũĩlyĩ ata ũndũ wa Savato? Kwaĩ ĩndĩĩ yĩla Savato wavĩndũanĩswe watwĩka wakyumwa? Ndũkethĩwa ou o na mbivilianĩ, nĩkwĩthĩwa ũvĩndũku ũsu ndwaĩwaĩsa kwĩkĩka ateo mbivilia yaminie kũandĩkwa.

Kwa Ĩsilĩlye Maũndũ aa:

• Yesũ Klĩsto nĩwakwataa Savato, na mboka ĩla iwetetwe nthĩnĩ wa mbivilia ya Kĩevelania (Luka 4:16,31; Yohana 7:14).

• Ĩtina wa Yesũ kwambwa, aatĩyĩ make nĩmaendie kũkwata Savato wa mũthenya wa mũonza (Luka 23:56).

• Vaulo nĩwaendeeie kũkwata Savato, na amanyĩsya onthe Ayuti na ala mate Ayuti ũndũ wa kũkwata Savato, no ti wakyumwa (Meko ma atũmwa 13:14,42;16:13;17:2;18:4).

• Vaulo nĩwaandĩkie kana,” Na nĩvatialĩte kwa ou ũthĩũmũo wa Savato [kĩ-ngiliki Sabbatimo] kwondũ wa andũ ma Ngai (Aevelania 4:9). Mbivilia mbingĩ syĩna ũalyũlo wa ndeto “kũkwata Savato” vandũ w’o makekĩa,“ũthĩũmũo” nĩ kenda mavithan’ye ũtumane wa mũsoa ũsu, ĩndĩ no ũsisye kwa kĩ-ngiliki ĩvuku ya kũelesya ndeto wone ũalyũlo mũlũngalu.

• Nthĩnĩ wa mawetwa mavũthu mbivilianĩ ala wakyumwa ũwetetwe, ndwĩ vandũ ũkwĩtwa mũthenya wa ũthaithi kwa andũ onthe. Kwa kũsisya yĩla amanyĩw’a moombanĩte kwondũ wa kyaũya nthĩnĩ wa Meko ma atũmwa 20:7, kĩũ kyakĩtĩkie mũthenya wa thanthatũ ũtukũ (Ĩkanisa ya mbee, o ũndũ ũmwe na Ayuti, nĩ meesĩ syua yĩithũa nĩw’o mwambĩlĩlyo wa kĩla mũthenya). Motwĩo ala me nthĩnĩ wa 1 Akolintho 16:2 mendaa kũmban’ya syĩndũ sya mbaa malĩu ku mĩsyĩ, no ti w’ũmya wa kĩla kyumwa yĩla kwĩna ũthaithi, o tondũ amwe matalĩthasya.

Kwa ou yaĩ ĩndĩĩ na nĩkĩ mũthenya wa ũthaithi wa aklisto wavĩndũkie kuma wathanthatũ kũthĩ wakyumwa?

Nĩkĩ elĩkya mavĩndũie kĩla kĩndũ

Nthĩnĩ wa myaka ĩana ĩla yaatĩie kũthela kwa ũthũkũmi wa Klĩsto, nĩ kwethĩiwe na kũvĩtũkana kwaĩ kĩthokoo kati katĩ wa Alomi na Ayuti. Kaũ wa mbee wakĩtĩkie mwaka wa 66 AD. Na kyo kĩthokoano kya mũthya kyaĩ kya Bar Kokhba kĩla Alomi makĩvĩnyĩthĩsye kwĩ mwaka wa 136 AD. Kaũ ũsu wa mũthya ũendeye Alomi nĩmoaiye Ayuti mavĩtũkite nusu milioni, na mamathoosya aingĩ kũthi ũkombonĩ. Na ũthũku ũsu ũendeye nĩwaumĩlilye kĩmena kyai ũndũ wa Ayuti kati katĩ wa Alomi.

Nĩkwĩthĩwa aklisto ma mbee makwataa Savato ũmwe o ta Ayuti o vamwe na i mboka, ou Alomi nĩmamosaa ũndũ ũmwe na Ayuti. Nthĩnĩ wa ĩvinda yĩu yĩla kĩndũ o kyonthe kyaĩ mũamba na Ayuti nĩkyavũthĩaw’a, atongoi aenĩ me ĩkanisanĩ ya ki-klĩsto mambĩlĩlya kũmathyola maandĩko nĩw’o vatonyeka matwĩkĩthye momanyĩsyo maeni ta mo maũvathũkan’ya kuma kwĩ Ayuti, o vamwe na Savato na mboka isu sya ki- mbivilia. Na ũũ nĩ ũndũ wa mavinda. No ũsome kuma valũa wa mũtũmwa Valinava (ũla waandĩkie 130 AD), na vamwe na mawũmbũlo ma Yasitini ũla wakwĩie ũvoo mũseo (waandĩkiwe o ta 155 AD), na maandĩko ala angĩ ma “ĩthe na ĩkanisa” wone we mwene. Nĩ ũkũthĩ kwona ĩtina wa atũmwa ma mbee yĩla mamĩnie kũkw’a, atongoi asu aenĩ ala mamenete Ayuti nĩmakileile kĩla kyonthe Yesũ wamanyĩasya na maũtw’a kwoneka nĩ syĩ kwatene na “kĩ-ũyuti.”

Amanyĩsya asu ma ũvũngũ nĩmavetie na kũtuma ũthela Savato o vamwe na mĩthenya ya mboka sya ĩkanisa ya mbee, na vandũ va syo mavanda mĩthenya ĩngĩ ya ũthaithi. Kwa ĩvinda yĩla Alomi mamamenete Ayuti, kĩndũ kĩĩ kyeũ, kĩĩ kya kwĩseũvisya ta w’o ũklisto nĩkyetĩkĩlilwe na kũmanyĩka, na nĩkyanyaĩkie na mĩtũkĩ kũvĩtũka ũklisto ũla wa w’o.

Ũndũ ũklisto wa w’o Watw’ĩwe

ta Wangangan’ya O na kaũ kĩndũ kĩĩ kĩeni, ũklisto wa ũvũngũ waambĩlĩĩlye kũnyaĩĩka o mũno ĩtina wa kaũ wa Alomi na Ayuti, ũklisto wa w’o ndwaaĩsa kwaa vyu. Myaka maana elĩ, nthĩnĩ wa Quartodeciman Controversy, andũ ma ĩkanisa ya Ngai nĩmavũthĩiswe nũndũ wa kũendeeya kũkwata Vasaka ũsu wa mũthenya wa ĩkũmi na ĩna wa mwei wa mbee wa kalenda ka Kĩevelania. Aklisto aa makwataa Savato meetawa anasaleti nĩ onthe ma Ayuti (Meko ma atũmwa 24:5), ona vamwe na aklisto ala matiĩye mũendele wa ĩkanisa yĩu ya mbee.

Nthĩnĩ wa ĩana ya 4, nĩtũvika vala maũndũ maalyũkĩle. Mwaka wa 303 AD asumbĩ ana ma Loma nĩmambĩlĩĩlye ĩseso ya kũũveta ũklisto kuma ũsumbĩ ũsu wa Loma. Ĩndĩ o yĩla mothĩn’yo maendeie, kaũ waumĩla katĩ katĩ wa asumbĩ asu. Konĩsĩtatino, mwana wa ũmwe wa asumbĩ asu, nĩwokitie na kũvikĩa ũsindi wake yĩũlũ wa amaitha make. Konĩsĩtatino nĩ waĩkĩaa kana Ngai ya aklisto nĩyo yamũtethĩsye kũvikĩa ũsindi ũsu, na vau nĩwamamĩnie mothĩn’yo asu. Kwa kũsisya, aklisto aingĩ moonie Konĩsĩtatino ta ngũmbaũ ĩla yatũmĩtwe nĩ Ngai nĩ kenda ĩmokĩlye.

Kwĩ mwaka wa 325 AD Konĩsĩtatino nĩwaumisye mwamũlo wakũtwĩkĩthya ũklisto ta yo ndĩni ya ũsumbĩ ũsu. Na ũsu nĩ ũvoo mũnene kana tĩw’o?

Ona tĩ w’o ĩndĩ.

Naw’o kyaĩ Kyau ũklisto ĩtina wa maũndũ onthe? Nĩ mũthemba wĩva wa ũklisto kana nĩ ndĩni yĩva ĩla Loma yaĩ ĩtonya kũtuĩka?

Konĩsĩtatino nĩ weesĩ kana aklisto maĩ na ĩvyuvĩ yingĩ kati woo, kwa ou mwaka o ũsu (325 AD) nĩ wetanie nzama ya Nikaiya nĩw’o kũlũnga maũndũ ala matew’anaa ma momanyĩsyo katĩ katĩ woo. Na atongoi ala mamakwete momanyĩsyo ma w’o ma Yesũ Klĩsto matyaavika ũmbanonĩ ũsu. Aingĩ ma ala maivo nĩmewĩthanĩsye na kwosa kwa mĩtũkĩ kĩthĩng’ĩĩsyo kya Nikaiya, ĩla nĩyo kuma ĩvinda yĩu kũvika ũmũnthĩ nĩmo makwetw’e nĩ ũklisto wa “mũng’athĩka.” Namo kĩla mekĩiye ala maũvonge angĩ ma ũklisto—o vamwe na “anasaleti” ala maendeie na kwĩka na kũkwata ũklisto wa mbee—nĩmatw’ĩwe ta angangan’ya ala mavĩtĩtye nzĩa.

“Mũng’athĩka” wa ũklisto na ũsumbĩ wa Loma nĩsyakwataniw’e vamwe, na myaka ĩngĩ ĩla yaatĩiye 1260 ĩkanisa ya Ngai yĩla ya w’o yaĩ yĩkĩe mothĩn’yo ma ĩkanisa ya Loma (Ũvuany’o 12:6).

Ngai ya ĩvinda yĩĩ,ĩla

ĩkengaa nthĩ yonthe Mbivilia nĩmumbũaa satani kana nĩwe “ngai ya ĩvinda yĩĩ” (2 Akolintho 4:4) “ĩla ĩkengaa nthĩ yonthe” (Ũvuany’o 12:9).

Kwa sũanĩa ũndũ ũsu. Kethĩwa satani nũkengete nthĩ yonthe, nĩwĩkĩaa kana nĩkũtonyeka kwĩthĩwa na aklisto aingĩ mbee wa mbilioni ilĩ,ala o na yu matakengetwe?

Ũka ũmanye ati kana, o na nthĩ yonthe vate kũkanan’ya nĩvalũkĩte ũkenganinĩ wa satani kwĩsĩla ũklisto ũla ũte mũlũngalu. Mbivilia nĩmaeleasya atongoi ma ndĩni ĩsu ũũ “atũmwa ma ũvũngũ, athũkũmi ma ũkengani, ala maũleile, manyĩtwĩkĩthya ene na kwĩtw’a atũmwa ma Klĩsto. Na ti ũndũ wa ũseng’ya! Nũndũ nake satani nĩwĩalyũlaa na kwĩtw’a mũlaĩka wa kyeni. Kwa ou ti ũndũ mũnene kwa athũkũmi make kwĩyĩalyũla na kwĩtw’a o ta athũkũmi ma ũlũngalu, ala mũminũkĩlyo woo ũkethĩwa o ta mawĩa moo” (2 Akolintho 13-15).

Kwa ou nĩsilya nĩwamanya. Kũvika vau nĩwona na kũmanya maũndũ mate ngũĩ ma kĩla kyakĩtĩkĩie ũklisto ũla wa w’o na waĩ wa mbee.

Nayo vaa vena ĩkũlyo nĩ atĩĩ, we yu wĩthĩ kwĩka ata nũndũ wa ou?

“Yĩla mũndũ wew’a ũvoo wa ũsumbĩ, na kũlea kũũmanya, nake ũla mũthũku ayũka na kukĩvulya kĩla kĩnavandĩtwe ngoonĩ yake,ũsu nĩwe ũvanditwe ũtee wa nzĩa” (Mathayo 13:19).

Nĩ ũkũmũeka satani aũkenge we? kana nĩũkũmĩvingũa mbivilia yaku na kũmanya ũndũ ĩkwasya?