Nĩw'o Yesũ Ki Aĩ Mũkw'ũ Mĩthenya 3 Na Matukũ 3?

Yesũ atanamba ũkw’a, masatũkai na Avalisi mamukũlĩlye we amanenge kyama. Nĩmaleĩle kũĩkiia moseng’yo manene ala wamekĩte. Nivo mendie amon’ye wonan’yo ũmwe ũkeekĩka nĩw’o mamanye kana nĩwe Klĩsto.

Nake Yesũ amea,

“Ĩndĩ amasũngĩa, ũsyao mũthũku wa ũlaalai nũũmantha kyama; na ndwĩnengwa kyama ate o kyama kya mwathani Yona: Nũndũ o tondũ Yona waĩ nthinĩ wa ĩvu ya ĩkũyũ ĩnene mĩthenya ĩtatũ,matũku atatũ; no ta ũu Mwana wa mũndũ akeethĩwa nthĩnĩ wa ngoo ya nthĩ mĩthenya ĩtatũ na matũku atatũ.” (Mathayo 12:39-40)

Na ũu nĩw’o wonan’yo Yesũ wanenganie kũĩkĩĩthya kana nĩwe Klĩsto.

Ĩndĩ nĩkwa ĩlungu yĩana ata Yesũ wathĩkiwe “nthĩnĩ wa ngoo ya nthĩ”.

Na vena mĩthenya yĩana ata kuma wakatano ĩ ya mawĩoo kuvĩka wakyumwa kioko? Na nĩ matũku meana ata?

Nĩ mũthenya ũmwe na matũku elĩ.

Keethĩwa ũkatala ĩlungu sya mĩthenya, nĩ ũtonya ũkeethĩwa utala ndatĩka o nini kyeni kya wakatano mawĩoo, na ĩngĩ o ndatĩka o nini sya kyeni kya wakyumwa kioko (kethĩwa Klĩsto athayũkĩw’e syua ĩkyuma). Ĩndĩ kwa ũw’o ki vo vena matũku elĩ.

Mo maĩ masaa 72

Kwa sisya kwonthe kula kueleetwe ũndu we Klĩsto wathĩkiwe vamwe na kũthaayũkw’a kwake:

  • “mĩthenya ĩtatũ na matũku atatũ” (Mathayo 12:40)

  • “mũthenya wa katatũ” (Mathayo 16:21; 17:23; 20:19; Maliko 9:31; 10:34; Luka 9:22; 13:32; 18:33; 24:7, 46; Meko ma atumwa 10:40; 1 Akolintho 15:4)

  • “Kwa mĩthenya ĩtatũ” (Mathayo 27:40; Maliko 15:29; Yohana 2:19)

  • “ĩtina wa mĩthenya ĩtatũ” (Mathayo 27:63; Maliko 8:31)

  • “nthĩnĩ wa mĩthenya ĩtatũ” (Maliko 14:58).

Masaa 72 niyo ĩvinda yĩla yĩanĩa kwa kũatiania na maandĩko asu.

Nake Klĩsto akw’ie wakatano?

Mbivilia yĩasya kana Yesũ akw’ie mũthenya ũla waĩ mbee wa Savato. Ĩndĩ kwa sisya, kana savato ũu ndwaĩ savato wa kyumwa, ĩndĩ w’o waĩ “mũthenya mũnene.“:

Na ĩndĩ Ayuti, nũndũ kwaĩ ũseũvyo, kana simba itikekale ngelan’yonĩ Mũthenya wa savato (nũndũ savato ũsu waĩ mũthenya mũnene), mamũvoyaa Vilato maũũ moo matũlwe, nĩ kana simba ĩvetwe…ĩndĩ mavikĩa vala ve Yesũ; na meethĩa nũkw’ie, maiaamũtũla maũũ: (Yohana 19:31, 33)

Ve mithenya muonza yi “mithenya minene” mwakani. Yiandikitwe nthini wa Alavai 23. Mithenya ino itawa sabato na ni ya vata muno nundo kuyitikilitwe kuthukumwa sua wa sabato. (Alavai 23:32)

Yesũ akw’ie Vasaka. Na w’o mũthenya wĩ ĩtina wa Vasaka nĩ “mũthenya mũnene” Savato?

Mwei wa mbee, mũthenya wa ĩkũmi na ĩna wa mwei wĩoo, nĩ Vasaka kwa Yeova Asa wa tene na tene. Na mũthenya wa ĩkũmi na ĩtano mwei o ũsu nĩ mboka kwondũ wa Yeova ya kĩmũtũ Kĩte ĩlawa; yai ĩmũtũ ĩte ĩlawa mĩthenya mũonza. Mũthenya wa mbee mũkeethĩwa na ũmbano mũtheu:mũĩkatethye wĩa o na wĩva( Alivai 23:5-7).

Mũthenya ũla waatiye ũla Klĩsto wakw’ie waĩ “mũthenya mũnene” Savato, ĩndĩ ndwaĩ savato wa kyumwa wa ũ wathanthatũ.

Yesũ ndaakw’a mũthenya wa katano, o tondũ andũ aingĩ matalĩthasya. Nĩ wakw’ie mũthenya ũla waĩ mbee wa mũthenya wa mbee wa mboka ya ĩmũtu ĩte ĩlawa, ũla waĩ “mũthenya mũnene” Savato.

Walan’yo wa kũkw’a na kũthayũũkw’a kwa Klĩsto.

Yesũ aĩ mũkw’ũ kwa ĩlungũ ya mĩthenya ĩtatũ na matũku atatũ, o tondũ waisye. Nũtonya kwĩyĩkĩĩthĩsya kuma mbivilianĩ.

Yesũ akw’ie wakatatũ mawoo na vau athĩkwa syua yĩtanathela. Na nĩwathayũũkiw’e ĩtina wa masaa 72 kũthela, nĩvo vavikĩwe wathanthatũ mawĩoo, syua yĩtanamba kũthũa. Yĩla ala aka mookie mbũanĩ kioko tene wakyumwa, Yesũ ndaĩ vau. Aĩ athayũũkiw’e.

Na ũu nĩw’o maundũ asu meekĩkie, o tondũ maandĩko mekwasya:

Wakatatũ ĩtina wa katambanga.

  • Yesũ nĩwakw’ie saa kenda (o ta 3pm) (Mathayo 27:45-54; Maliko 15:33-39; Luka 23:44-47; Yohana 19:25-37)

  • Yosevu wa Alimathia na Nikotemo nĩmamũthikie Yesũ mawoo syua yĩtanamba ũthũa (Mathayo 27:57-61; Maliko 15:42-47; Luka 23:50-55; Yohana 19:38-42)

Wa katatũ ũtũku - ũtũku 1

  • Ũla “mũthenya mũnene” Savato (mũthenya wa mbee wa ĩmũtu ĩte ĩlawa) wambĩlĩlya syua yathũa (Yohana 19:31)

Wa kana - mũthenya 1

  • Ĩlungũ ya mũthenya wa mbee wa ĩmũtu ĩte ĩlawa

  • Namo Avalisi matũma asungĩ mbũanĩ (Mathayo 27:62-66)

Wa kana ũtũku - ũtũku 2

Wa katano - mũthenya 2

  • Ala aka mathooa manukato ĩtina wa “mũthenya mũnene” Savato:” yĩla ũ savato wamĩnie kũthela, Melĩ Makatelene, na Melĩ inyia wa Yakovo, na Salome, mathooa mĩtĩ yĩ mũuke mũseo, nĩ kana Maende mamũvake.” (Maliko 16:1)

  • Ala asu nĩ maseũvisye manukato mbee wa Savato wa kyumwa: “Na Masyoka [wa katano mawoo], na maseũvya manukato na mauta [wa katano]. Na mũthenya wa Savato [Wathanthatũ] mathĩũmũa o tondũ kwĩaĩtwe mĩaonĩ” (Luka 23:56).

  • Ala asu matyaĩmatonya kũseũvya manukato vala yaĩ o nginya maka mathooe. Kwa ũ w’o na ũtheu kwaĩ “masavato” elĩ kĩvathũkany’o nthĩnĩ wa kyumwa kyu.

Wa katano ũtũku - ũtũku 3

  • Savato wa kyumwa kwambĩlĩlya.

Wa thanthatũ - mũthenya 3

  • Ala aka mathĩũmũa nthĩnĩ wa savato (Luka 24:56)

  • Yesũ athayũũkiw’e vakuvĩ syua yĩtanamba ũthũa, “ĩtina wa mĩthenya ĩtatũ,” “mũthenya wa katatũ,” “nthĩnĩ wa mĩthenya ĩtatũ,” “mĩthenyanĩ ĩtatũ,” na “mĩthenya ĩtatũ na matũku atatũ” Ĩtina wa kũthĩkwa. Na ũu waĩ kwĩanĩsya wonan’yo ũla waumĩtye wa kwonan’ya kana nĩwe Klĩsto.

Wakyumwa kwakya

  • Melĩ Makatelene athĩ mbũanĩ tene, “kwĩ kĩvindu,” (Yohana 20:1)

  • Na ũũ waĩ “ĩtina wa masavato” (Mathayo 28:1). Mbivilia mbingĩ syĩna ũalyũlo ũte wa w’o wa “Savato,” ĩndĩ kwa ki-giliki ndeto ĩsu yĩ wingĩ. Mbivilia nĩkũtwonya kana kwaĩ ma Savato elĩ kyumwanĩ kyu.

  • Na sisya, kwaĩ kĩtetemo kĩnene kya nthĩ; nũndũ mũlaĩka wa mwĩaĩi atheeie kuma ĩtunĩ, na athi na avingilitya yĩla ĩvia. Asikalĩ mathi ndũanĩ, na mamatavya ũvoo athembi anene maundũ ala meekĩka, na mamanenga ĩvaki nĩw’o masye kana amanyĩw’a make mookie na mamũya yĩla twĩkomete. (Mathayo 28:2-4; 11-14)

  • Na ala aka mathĩ mbũanĩ na meethĩa yĩ nthei “syua yĩkyuma” (Maliko 16:2; Luka 24:1). Na meethĩa ĩvia nĩyĩvingilitilw’e kuma mũomonĩ wa mbũa na Yesũ ndaĩ vo mbũanĩ (Maliko 16:3-4; Luka 24:2-3; Yohana 20:1). Alaĩka asu elĩ mamatavya aka atii, “nde vaa, nũthayũũkie, o tondũ waisye” (Mathayo 28:5-6; Maliko 16:5-6; Luka 24:4-8).

Ĩkanisa ya mbee nĩ yaendeeie na kũkwata Vasaka na mboka ya ĩmũtu ĩte ĩlawa ĩtina wa Yesũ kũthayũũkw’a (1 Akolintho 5:7-8). Yĩla mo masomaa maandĩko, nĩ mamanyaa kũatĩanĩa kwa maundũ asu.

Ĩndĩ o tondũ ĩvinda yaendeeie, aingĩ ma ala meyĩtaa aklisto nĩmaekie kũkwata mboka ya ĩmũtu ĩte ĩlawa. Nĩvo ĩndĩ mavindũie Vasaka wa kũlilikana kĩkw’ũ kya Yesũ Klĩsto na mamĩtw’a ya kũtanĩa kũthayũũkw’a kwa Klĩsto ĩla nĩyo (Ĩsita), na mavikĩa kũlwa kana Klĩsto akw’ie wakatatũ. Na ũũ nĩw’o watw’ĩwe ũmanyĩsyo ũsu wa ũvũngũ wa kwambwa kwa Klĩsto wakatano na kũthayũũkw’a kwake mũthenya wa mbee wa kyumwa wekinyĩa myaka ĩana ĩmwe ĩtina wa ũthũkũmi wa Klĩsto.

Ngalalĩ kati katĩ wa kũkwata Vasaka mũthenya wa ĩkũmi na ĩna na kũkwata Ĩsita ya wakyumwa syĩtawa Quartodeciman controversy kwa ala mena ũmanyĩ wa maundũ na mavinda, ngalalĩ nĩsyavikie mũthya mwaka wa 325 AD yĩla nzama ya Nikaiya yaminie kwĩkĩa ngĩĩthĩlo mũnthĩ wa kũtanĩa Ĩsita. Na vau ũmanyĩsyo wa kũthayũũkw’a kwa wakyumwa nĩwamĩnie kũĩkĩĩthwa nthĩnĩ wa makanisa na ũklisto. Ĩndĩ mbivilia nĩkwonan’ya kana Yesũ Klĩsto nĩwathayũũkiw’e Savato wathela, mĩthenya ĩtatũ na matũku atatũ,Yesũ Klĩsto amina kũthĩkwa.

Na ĩndĩ w’o nĩ ũndũ wa vata?

“Ĩndĩ saa nĩwũkĩte, na wĩ vo yu, yĩla athaithi ala ma w’o makamũthaitha Asa nthĩnĩ wa veva, na nthĩnĩ wa w’o: nũndũ Asa emantha ta asu mamũthaithe. Ngai nĩ Veva, na ala mamũthaithaa mũvaka mamũthaithae nthĩnĩ wa Veva na nthĩnĩ wa w’o.” (Yohana 4:23-24)

Na keethĩwa ũ w’o nũkwenda kũmanya ũklisto ũilyĩ ata, enda ũsome mbivilia. Na nĩ ũtonya kũsenyw’a nĩ ũ w’o.