Kamba

Ngoki, Makoki, na Alimaketoni

Nthinĩ wa ĩsomo ĩvitũku nĩwamanyĩiw’e ũndũ wa andũ elĩ ala makatongoesya nthĩ ĩvindanĩ yĩu ya thĩna ũsu mũnene na mũthenya wa Mwĩaĩi.

Wa mbee akethĩwa mũsumbĩ wa nthĩ, ũla wĩtawa “ĩla nyamũ” (ũvuan’yo 13:4), ũla ũkanengwa “ũkumũ wa kũkĩta ĩlungu ya (myei 42)” (ũvuan’yo 13:5), ĩvinda yĩu ya (myei 42) ĩlũngu yĩu akasumbĩka” ĩũlũ wa kĩla mbaĩ, ĩthyomo, na i nthĩ” (mũsoa 7).

Mũndũ wa kelĩ nĩ ũla mwathani wa ũvũngũ, ũla ũkatuma andũ mathaitha ĩla nyamũ, mũvw’anano wayo, na kũtuma mekĩwa ũvano wa ĩla nyamũ (ũvuany’o 13:11-17; 19:20).

Mũthyanĩ wa ĩvinda yĩu ya (myei 42), Yesũ nũkoka.

Maũndũ asu makekĩka ĩndĩĩ, na nĩ kyu kĩke kĩka ĩtina wa Yesũ asyoka?

Mboka Ĩla Ĩtw’ĩtwe Ĩvuanasya

Kũvika Kwa Kĩla Ũndũ Ngai nũvuanĩtye saa wa maũndũ ma ĩvinda ya mũminũkĩlyo kwĩsila mboka mũonza sya Mbivilia ĩla ĩtw’ĩtwe (Alivai 23), mboka ĩsu mũonza nĩ sya kĩ-wathani. Syonanasya ũndũ Ngai wĩtangĩĩa andũ na nĩ ĩndĩĩ.

Vasaka

Vau Ngai atanamba kũmovosya Aisilaeli kuma Misili, nĩwameiye Aisilaeli nĩ mathĩnze tũlondu mwambĩlĩlyo wa Vasaka, na maivaka nthakame ĩtuĩnĩ sya mĩomo ya nyũmba syoo. Ũtũku ũsu, yĩla Ngai wamoaa asyawa ma mbee ma Misili, nĩwamĩtiie mĩsyĩ ya Aisilaeli, nũndũ nĩmavakĩte nthakame ya tũlondu mĩomonĩ kwoo (kuma 12).

Ĩlondu yĩu ya Vasaka yĩũngamie Yesũ Klĩsto. Yesũ nĩ wĩtawa “kalondu ka Ngai, kala kaumasya naĩ sya nthĩ” (Yohana 1:29). Na nĩ ĩndĩĩ yĩla Yesũ wambiwe? Nĩ Ĩvinda ya Vasaka. Na ũsyoke ũmanye wonan’yo na kwĩanĩw’a kwoo kwelĩ nthĩnĩ wa mũthenya ũmwe wa mwaka. Ngai nĩwĩkaa o kĩla kĩndũ nthinĩ wa ũtw’io na walan’yo wake.

Mboka Ya Ĩmũtu Ĩte Ĩlawa

Kuma Vasaka yathelaa nĩ mboka ya Ĩmũtu ĩte ĩlawa ĩlungu ya mĩthenya mũonza. Namo Ayuti metaa mboka ĩsu “Vasaka,” ĩndĩ nĩ mboka ilĩ kĩvathũkan’yo (Alivai 23:5-8). Ĩvinda ya mboka ĩsu Aisilaeli nĩmaumĩe Misili. Na mũthenya wa mũthya wa mboka ĩsu, nĩmaingie ũkanga makĩnyile nthĩ nyumũ na movoswa kuma ũkombonĩ.

Mwaka wa 1945, yaĩ ĩndĩĩ yĩla andũ ma Amelika mambĩĩie kũmovosya Ayuti kuma kambi sya kĩkw’u? Kũya Ũnjelumanĩ? Yaĩ mwei 4.4, mũthenya wa mũthya wa mboka ya ĩmũtu ĩte ĩlawa.

Mbivilia nĩyeleasya kwovoswa ya kelĩ kwa Aisilaeli, ũla ũkethĩwa wĩ mũnene kwĩ wovosyo wa kuma Misili (Yelemia 16:14-15). Ĩvindanĩ ya mũthenya wa Mwĩaĩi, Ngai akamombanya Aisilaeli kuma Mbaviloni na kũndũ kw’onthe kũla manyaĩkĩĩye (Yelemia 51:6;30:3; Esekieli 20:34). Nĩ ĩndĩĩ wovosyo ũũ wĩĩkĩka? Nĩtwĩkwatisye ũkambĩlĩlya ĩvinda ya mboka ya ĩmũtu ĩte ĩlawa yĩla yĩthĩawa mwei wa 4.

Mboka Ya Vendekosito

Ĩtina wa Isilaeli mauma Misili, Ngai amaete weũnĩ na mekĩanĩa ũtianĩo nao ku kĩĩmanĩ kya Sinai mũthenya wa Vendekosito, (Kuma 19:24). Ngai ĩngĩ nĩweekĩie ũtianĩo na ĩkanisa yake mũthenya wa Vendekosito, kwa kũmanenga Veva wake mũthenya wa Vendekosito (Meko ma atumwa 2:1-4).

Ngai ĩngĩ nũmekĩaa ũtianĩo na Isilaeli weũnĩ; ĩtina wa kũmaunya mbavilonĩ, ĩvindanĩ ya mũthenya wa Mwĩaĩi:

“Na ngamaumya katĩ wa ngo sya andũ, na ngamũmban’ya kuma nthĩ kula mwanyaĩĩkĩw’e, na kw’oko kwĩ vinya, na kw’oko kũtambũũku, na ũthilĩku mwonosye, na ngamũete weũnĩ wa ngo sya andũ, na kw’o ngalika silanĩ nenyu ũthyũ kwa ũthyũ. O tondũ nalĩkĩle silanĩ na aaĩthe menyu weũnĩ wa nthĩ ya Misili, now’o ngalika silanĩ nenyu,” easya ũu Yeova. “Ngamũvitĩlya ĩtheo wa ndata, na ngamũete wovonĩ wa ũtianĩo.” (Esekieli 20:34-37)

“Ngamũvĩtĩlya ĩtheo wa ndata ” yonanasya ũndũ aĩthi maumasya ĩlungu sya ĩkũmi sya indo syoo. Aĩthi nĩmavĩtĩlasya indo syoo ĩtheo wa ndata, na kĩla kya ĩkũmi maimũnenga Ngai. O ta ũũ, no kĩlungu kya ĩkũmi kya Aisilaeli ala maendeiye ũtavonĩ makatialw’a nĩ thĩna ũsu mũnene vamwe na mũthenya wa Mwĩaĩi (Amosi 5:3; Isaia 6:13), Asu ala metiala makethĩwa atheu.

Ngai akenda onthe ma Aisilaeli mamwĩwe e we. Ala makalea kũwĩtĩkĩla ũtianĩo wake maikasyoka nthĩ ya Isilaeli:

“na ngamaindũa kwenyu ala ang’endu, na ala mambĩtanĩasya; ngamaindũa nthĩ vala mekalaa ũenĩ, ĩndĩ matikalĩka nthĩ ya Isilaeli: na mũkamanya ninyie Yeova,” (Esekieli 20:38).

Mboka Ya Kũvuva Masoo Mboka ya kũvuva masoo mũno yĩthĩawa

mwei wa kenda. Mavinda maingĩ nĩ yĩtawa Rosh Hashana kana (Mwaka mweũ) nĩ Ayuti.

Mboka ĩsu ya masoo yĩũngamĩĩa mũthenya wa Mwĩaĩi, yĩla ĩvinda ya Ngai ya kũtwĩa ĩ nthĩ sila. Ĩvinda yĩĩ ya mwaka ũmwe yĩkambĩlĩlya kwa walan’yo wa Ngai nĩ—mboka ĩsu ya masoo.

Ĩvuku ya ũvuan’yo yeleasya ũndũ wa masoo mũonza ala mevuvwa nthĩnĩ wa mũthenya wa Mwĩaĩi. Soo wa mbee ũkethĩwa wa kwambĩlĩlya kwa mũthenya wa Mwĩaĩi, na ũla wa mũthya ũkavuvwa mwaka ũsu ũmwe ũithela. Vau soo wa mũthya, Yesũ Klĩsto akasyoka na akĩtwĩka Mũsumbĩ wa nthĩ yonthe:

Na mũlaĩka wa mũonza avuva soo; na kweethĩwa mawasya ĩtunĩ, nao masya, Ũsumbĩ wa nthĩ nũtwĩkĩte ũsumbĩ wa Mwĩaĩi waitũ, na wa Klĩsto wake, “nake akasumbĩka kũvika tene na tene!” (Ũvuan’yo 11:15)

Na kavinda o Kau, atheu ala makw’ie tene asu makathayũũkw’a, na anyuve ala makatiala namo maialyukw’a na wũmbe ũtanangĩkaa, na maimũthaũa Klĩsto yayayanĩ:

Nĩkwĩthĩwa Mwĩaĩi mwene akatheea kuma ĩtunĩ na wasya mũtũlu, na wasya wa mũlaĩka mũnene, na soo wa Ngai: na ala makw’ie nthĩnĩ wa Klĩsto makathayũũka mbee: Na ĩndĩ ĩtina ithyĩ ala twĩ thayũ ala twatialĩle, tũkavulw’a vamwe nao mathweonĩ, kũmũthaũa Mwĩaĩi yayayanĩ; na ũũ tũkeethĩwa vamwe na Mwĩaĩi tene na tene. (1 Athesalonika 4:16-17)

Na ĩngĩ ũthayũũkyo wa mbee, yĩla soo wa mũonza wĩvuvwa, nĩ ũeleetw’e nthinĩ wa (1 Akolintho 15):

Nũndũ o ũndũ onthe makusaa nthinĩ wa Atamu, o ta ũũ nthinĩ wa Klĩsto onthe makeethĩwa thayũ. Ĩndĩ nĩ kĩla mũndũ vandũ vake mwene: Klĩsto ũsyao wa mbee; na ĩtina nĩ ala ma Klĩsto, yĩla wĩũka. … ĩndĩ ithy’onthe tũkaalyũkw’a kavinda Kanini, kũven’ya na kũsalũkya, ũivuvwa soo wa mũminũkĩlyo: nũndũ soo ũkauuma na akw’ũ makathayũũkw’a na wũmbe ũtanangĩkaa, naitu tũkaalyukw’a, (1 Akolintho 15:22-23; 51-52).

Na ũũ ti ũndũ wa kĩmbithĩ, ĩ nthĩ yonthe ĩkamwona Klĩsto akyũka mathweonĩ (Mathayo 24:30).

Yĩla soo wa mũonza wĩvuvwa, Klĩsto akatw’ĩka mũsumbĩ wa nthĩ yonthe. Kwa oyu, satanĩ nĩwe ũsumbĩkĩte nthĩ ĩno (Luka 4:6; Yohana 14:30; 2 Akolintho 4:4). Kũvika mũthya wa ĩvinda yĩĩ, satanĩ akamĩnenga ĩla nyamũ, ũkũmũ wa kũsumbĩka ĩ nthĩ vandũ va myei 42 (Ũvuan’yo 13:4-5). Ĩndĩ Klĩsto asyoka ĩngĩ, satanĩ na ĩla nyamũ maikethĩwa na ũkũmũ wa kũsumbĩka ĩ nthĩ. Ũsumbĩko wa nthĩ ũtongoew’e nĩ ĩla nyamũ, ũkavalũka o yĩmwe, mũthya wa myei 42.

Nayo ĩla nyamũ na asũmbĩ ma i nthĩ makamwĩtĩkĩla Klĩsto ta mũsumbĩ woo?

Aiyee!

Ĩla Ngwatanĩo Ya Mũthya

Ivuku ya Ũvuan’yo nĩyeleasya ũndũ wa ngwatanĩo ya asũmbĩ 10 makekwatan’ya na ĩla nyamũ kũkĩta na Yesũ Klĩsto yĩla wĩũka:

“Na mbya ĩkũmi ĩla wonie nĩ asumbĩ ĩkũmi, ala matanamba kwosa ũsumbĩ; ĩndĩ mosaa ũkũmũ ta asumbĩ, vamwe na nyamũ ĩsu, ĩvinda ya saa ũmwe. Asu mena na kĩlĩlĩkano kĩmwe, na memĩnenga nyamũ ĩsu vinya na ũkũmũ woo makokĩta na kala katena ka ĩlondu, nake katena akamakĩlya vinya, nĩkwĩthĩwa we nĩ Mwĩaĩi wa Eaĩi na Mũsumbĩ wa asumbĩ; na ala me nake, ala meetiwe anyuve na me na kĩthĩto makakĩlya vinya.” (Ũvuan’yo 17:12-14)

Savulĩ ya 2 yĩeleasya Ngai aimatheka nũndũ wa ĩtatwa yĩu ya mana kũkĩta na Klĩsto.

Ĩla “syaa 10 sya nyaĩĩ” nthĩnĩ wa mũvwanano wa (Ndanieli 2) o naw’o nĩũngamie asumbĩ asu 10 ala Klĩsto ũkakĩlya vinya asyoka kũũ:

Na o ũndũ syaa sya nyaĩĩ syaĩ nyunzu ya kĩaa, na nyunzu yũmba, ũsumbĩ ũkeethĩwa nyunzu wĩ na vinya, na nyunzu mũtĩlĩkanganũ o ta ũu na mĩthenya ya asumbĩ asu Ngai wa ĩtunĩ akaũngamya ũsumbĩ ũtakaanangĩka tene na tene, o na ũsumbĩkĩ waw’o ndũkaatiĩwa ũko ũngĩ wa andũ; ĩndĩ ũkatilanga ilungu na kũmina mosumbĩ asu onthe, naw’o ũkekalaa tene na tene. (Ndanieli 2:42,44)

Asumbĩ asu 10 nĩmeeteteie nĩ Esekieli 38 na 39. Kwa sisya Esekieli 38:1-6, nĩtalanĩtye masyĩtwa ma ngo 10 sya andũ. Ũũ nĩw’o matĩanie:

  1. Ngoki
  2. Makoki
  3. Losi
  4. Meseki
  5. Tuvali
  6. Velisia
  7. Kusi
  8. Vutu
  9. Ngomeli
  10. Tokalima

Mũonza sya ngo isu nĩmawetetwe nthinĩ wa (mwambĩlĩlyo 10). Ngomelĩ, Makoki, Tuvali, na Meseki syaĩ syana sya Yavethĩ (Mwambĩlĩlyo 10:2). Tokalima aĩ mwana wa Ngomelĩ (Mwambĩlĩlyo 10:3) Kũsi na Vutu syĨ syana sya Amu (Mwambĩlĩlyo 10:6) Valas nĩyo syĩtwa ya mbivilia ya Velisia, ĩla nĩyo Ilan ũmũnthĩ.

Masyĩtwa asu angĩ elĩ, Ngoki na Losi, nĩmo andũ mavinda maingĩ matamesĩ.

Losi, kwa Kievelania, nĩ mũtwe, kwondũ wa ũũ mbivilia mbingĩ syĩ ũalyũlo wa “mũnene” nthinĩ wa Esekieli 38:2-3. Ĩndĩ Esekieli 38, Losi nĩyo ĩsyĩtwa ya ũko wa andũ ũtawetetwe vandũ vangĩ mbivilianĩ. Amwe ma asomi mesilasya nĩ andũ ma Ũsi, ala matw’ĩwe syĩtwa Ũlusi na mbelausi.

Ngoki nĩ ĩsyĩtwa yĩngĩ andũ matayĩkwatasya. Andũ maingĩ mesilasya Ngoki nĩ ĩsyĩtwa ya mũndũ, ĩndĩ nĩ ũko wa andũ. Ngoki nĩwetetwe ĩngĩ nĩ Ũvuan’yo 20, Ngoki yĩwetaa ta ũko wa andũ-, ateo ti mũndũ waĩkw’o myaka ngili mithelu.

“Ngoki na Makoki” nĩ mawetawa ta ũndũ wa makundi ma nthĩ 10, kana ngo 10 sya andũ ĩtongoew’e nĩ asumbĩ 10(kana atongoi) vau mũthya wa ĩvinda. Asumbĩ asu 10 makamũkĩta Yesũ Klĩsto kwa ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa asyoka.

Mĩimũ 10 Ya Mũminũkĩlyo

Vau ĩtina wa Klĩsto aumĩle yayayanĩ, alaĩka mũonza maketa mbakulĩ syĩna ũthĩlĩku wa Ngai ya mũminũkĩlyo kũũ nthĩ, nĩw’o kũmĩnũkĩlya mokũno ma Ngai kwa ĩ nthĩ.

Mĩimũ thanthatũ ya mbee:

  1. Itau nthuku mũno,na syĩ woo mũnene andũnĩ ala mena ũvano wa ĩla nyamũ (Ũvuany’o 16:2)

  2. Ũkanga naw’o watwĩka nthakame (Ũvuany’o 16:3)

  3. Mbũsĩnĩ na nthongonĩ sya manzĩ syatwĩka nthakame (Ũvuany’o 16:4-7)

  4. Andũ kũvivwa na mwaki wa syua (Ũvuany’o 16:8-9)

  5. Ũsumbĩ wa “nyamũ weekĩa kĩvindu, na kũvika kya ĩla nyamũ” (ũsumbĩ wayo wa kũ Ulaya) (Ũvuany’o 16:10-11)

  6. Ũsĩ mũnene wĩtawa Euvalati, manzĩ maw’o mang’ala kana nzia ĩseuvwe ya “asumbĩ ala meũka kuma wumĩlonĩ wa syua” nũndũ wa Amaketoni (Ũvuan’yo 16:12-16).

Mothĩlĩku asu thanthatũ ma mbee makekĩka kwa mĩtũkĩ, ũmwe kwatĩanĩa na ũngĩ. Maũkanga na mbũsĩ syonthe syĩkatwĩka nthakame, andũ makaĩwa nĩ kĩw’ũ kyaunyw’a.

Nthinĩ wa mĩthenya mĩvũthũ asumbĩ kuma wumĩlonĩ wa syũa makyambĩlĩlya kũvika kwa Ali-maketoni:

Na ũla wa thanthatũ eta mbakulĩ yake ĩũlũ wa ũla ũsĩ mũnene, wĩtawa Euvalati; na manzĩ maw’o mang’ala, nĩ kana nzĩa ĩseũvwe asumbĩ ala meũka kuma wumĩloni wa syũa. Na noona maveva atatũ mavuku mailyĩ syoa, maiuma kanyw’anĩ wa ũla mũkũnga, na kanyw’anĩ wa ĩla nyamũ, na kanyw’anĩ wa mwathani wa ũvũngũ: nĩkwĩkawa nĩ maveva na ndaimoni,ala mekaa syama; ala metũma mathi kwa asumbĩ ma nthĩ yonthe kũmomban’ya kaunĩ wa mũthenya mũnene wa Ngai, mwene vinya w’onthe. … Na mokonbanwa vamwe vala vetawa na Kievelania Ali-maketoni (Ũvuan’yo 16:12-16).

Ali-maketoni, kwa Kĩevelania, nĩ kĩĩma kya maketoni. Kĩĩma kĩu ki ngalĩ ya ĩũlũ kũ Isilaeli, vakuvĩ na mwanda wa Yesileelĩ. Vau, ita sya Kau sya i nthĩ makombanw’a kwĩyũmban’ya kũkĩta na Yesũ Klĩsto na kũmathokoanya Isilaeli ala mamĩnite kũsyoka nthĩ yoo (Esekieli 38:8-9).

Nĩ aaũ Ngoki Na Makoki?

Mbivilia nũtũnengae kyeni kũtũtethya kũmanya nthĩ ĩsu 10 ila ikokĩta Klĩsto yĩla ũkoka.

Ivuku ya Ũvuany’o yĩasya kana maveva makomban’ya “asumbĩ na kũla kw’onthe matwie andũ” (Ũvuany’o 16:14). Kwa oũ atongoi na okĩti kuma nthĩ mbingĩ makethĩwa vo. O na Kau ũsĩ wa Euvalati ũkang’ala nũndũ wa kũseũvya nzĩa ya “asumbĩ ma wumĩlonĩ wa syũa” (Ũvuany’o 16:12). Kwa oũ ita isu sya Kaũ ikoka kwa vamwe kuma wumĩlonĩ kwa Isilaeli—oũ nĩ, kuma Asia.

Esekieli 38 nũtũnengae masyĩtwa ma ngo ĩmwe na kũla matwie. Asu nĩmaanĩtw’e nguthu ũtatũ sya andũ.

Nguthu 1: Ngoki, Makoki, Losi, Meseki na Tuvali (Esekieli 38:3).

Mbivilia yĩasya Ngoki akauma “itulinĩ sya ngali ya ĩũlũ, we na mbingĩ sya andũ vamwe naku” (Esekieli 38:15). Ũlusi yĩ itulunĩ sya ĩũlũ, kũvasana na Isilaeli, na nĩmo ndongoi ya nguthu ya nthĩ ĩsu.

Na o tondũ mawetiwe mbee, Losi nĩ ĩsyĩtwa ĩla ĩyonekaa vandũ vangĩ mbivilianĩ, na noyĩthĩwe iweta andũ ma Kusi, ala manenge syĩtwa yoo Ũlusi na Mbelausi.

Nguthu ĩno ya nthĩ itano ila ĩkethĩwa ĩtongoew’e nĩ Ũlusi, ala moombanĩte kuma Eurasian Economic Union.

Nguthu 2: Velisia, Kusi,na Vutu(Esekieli 38:5)

Velisia nĩyo Ilaka ya ũmũnthĩ.

Kusi, mbivilianĩ nĩ yeleasya nguthu ya andũ ĩtheo wa Misili, kwosana na nthĩ ya Sutani kana kisio kĩnene kya Avilĩka.

Vutu yĩneneawa ũthuĩlonĩ wa syũa wa Misili, kwosana na Lĩvia na Avilĩka ya ĩũlũ.

Syonthe sya ĩsio ĩsu ĩtatũ nĩ nthĩsya ki-isilamũ, na ithĩ nĩtonya kwĩthĩwa amwe ma aĩsilamu ma ĩvinda ya mũminũkĩlyo.

O ta ũũ, Sutani na Lĩvia mati wumĩlonĩ wa syũa. Ethĩwa asumbĩ asu 10 nĩma wumĩlonĩ wa syũa, nĩ ũndũ ũtonyeka kana Kũsi na Vutu mawetwa ta ma kuma wumĩlonĩ wa ku Ilani. Kũsi no yĩthĩwe nĩ kisio kya ĩvinda ya tene kũla kwaĩ ũsumbĩ wa Kusi (kũla nĩ Vakisitani, Avukasitani, na India).

Nguthu 3: Ngomelĩ, na Tokalima (Esekieli 38:6)

Tokalima aĩ mwana wa Ngomelĩ, kwa oũ Tokalima nĩ ũko mũnini andũnĩ na Ngomelĩ. Tokalima namo nĩ ma kũ “kuasa ngali ya ĩũlũ” (Esekieli 38:6) Nthĩ ĩsu syeli nĩ vatonyeka maumie yĩũlũ kũ kuasa wumĩlonĩ.

Nĩkwatisya ũkyaina nĩvatonyeka makethĩwa atongoi ma nguthu ĩno, kuma mwaka wa 1961, Ũkyaina methĩĩtwe na ũmwe ũla mew’anaa: Kolea ya yĩũlũ.

Kwa ekana na kũĩmanya nthĩ ĩsu 10, ĩsu syonthe syĩ wumĩlonĩ kana kuasa ku yĩũlũ.

Walan’yo Wa Nthĩ Ya Mũthya

Ĩvinda ya mũminũkĩlyo, ĩla nyamũ ĩkethĩwa na ũkũmũ “ĩũlũ wa kĩla mũthemba wa andũ na ũko wa andũ na kĩthyomo na mbaĩ” (Ũvuany’o 13:7). Kwondũ wa oũ, nthĩ nĩ nene ũndũ mũndũ ũmwe ũtatonya kũsumbĩka yĩmwe kwa yĩmwe.

Kũvika kya ũsumbĩ kya ĩla nyamũ kĩkeethĩwa Ũlaya (sisya Isomo 1). Mbivilia yĩasya “nĩ ũkamĩanya nthĩ nũndũ wa ũũnĩko wake” (Ndanieli 11:39). Kwa oũ isio ila ĩngĩ sya nthĩ ikasumbĩkwa nĩ atongoi ma nthĩ ĩsu me ungũ wa ũsumbĩko wa nthĩ yonthe Esekieli 38 nĩ yonanasya nguthu sya nthĩ ĩla ite Ũlaya ila ĩkethĩwa mũthya wa ĩvinda.

Yĩla ũsumbĩko wa nthĩ yonthe wĩthela Klĩsto asyoka, asumbĩ asu 10 makethĩwa na ngwatanĩo na ĩla nyamũ makoombanw’a kũ nthĩ ya Isilaeli kũmavalan’ya na kũkita na Klĩsto.

Kaũ Wa Ali-maketoni

Kaũ ũsu katĩ katĩ wa Klĩsto na i nthĩ ũkethĩwa o ku Yelũsaleme, no ti Ali-maketoni (Nzekalia 14:2), kaũ ũsu nĩ ũeleaswa kwa ũliku nĩ wathani wa Esekieli, Nzekalia, na Ũvuan’yo.

Na Ũũ Nĩ w’o Ũkeekĩka Kaũnĩ Ũsu:

*Ngai akamokitithya mo ene kwa ene (Esekieli 38:21; Akai 2:22; Nzekalia 12:4; 14:13)

  • Ngai akausya mbua nene ya mavia, kĩla ĩvia ũito wayo ta talendi ĩmwe kuma ĩtunĩ (Esekieli 38:22; 39:6 Ũvuan’yo 16:21).

  • Mĩimũ ĩkamakũna asikalĩ na mbalasĩ syoo (Esekieli 38:22: Nzekalia 12:4; 14:15)

  • Na kĩtetemo kĩnene kya nthĩ kũ Isilaeli, na ita sya kaũ ĩkakĩlwa vinya vyu (Esekieli 38:19-20; Yoeli 3:16; Mika 5:11; Akai 2:21; Nzekalia 14:4-5; Ũvuan’yo 16:18-20)

  • Nyunyi sya yayaya ĩkaya akw’ũ ma Aisilaeli (Esekieli 39:4; 17-20; Ũvuan’yo 19:17-18, 21)

Vau kaũnĩ ũsu,ĩla nyamũ na mwathani wa ũvũngũ makakwatwa na kw’ĩkw’a ĩianĩ ya mwaki (Ũvuan’yo 19:20), na ngang’ũthũla kĩvila kya mosumbĩ na ngaananga vinya wa mosumbĩ ma i mbaĩ (Akai 2:22).

Kaũ Ũsu na Mũthenya wa Wĩw’anĩthyo (Yom Kippur)

Yĩla kaũ wathela, satani na ndaimoni makavetwa ilungu ya myaka ngiliimwe (Ũvuan’yo 20:1-3; Nzekalia 13:2). Ũndũ ũsu nĩũwetetwe nĩ mboka yĩkawa kĩla mwaka mũthenya wa wĩw’anĩthyo, nĩ ũeleetw’e nĩ (Alivai 16).

Mũthenya wa wĩw’anĩthyo, mũthembi mũnene ku Isilaeli nĩ wosaa nthenge ilĩ, na mũthemba ĩmwe yĩthĩwe nthembo ya naĩ (Alivai 16:9). Nthenge ino yaũngamĩĩa Yesũ Klĩsto.

Na nthenge ĩla ingĩ ũkaetee yĩthĩwe ya Asaseli alekw’e ĩthĩ weũnĩ (Alivai 16:21-22). Nthenge ĩno yaũngamĩĩa satani, ũla ũkovwa myaka ngili ĩmwe.

Nĩ ĩndĩĩ yĩla satani ũkavetangwa? Nĩ ĩvinda ĩtw’ĩtw’e, vau mũthenya wa wĩw’anĩthyo.

Kaũ ũsu mũnene katĩ katĩ wa Yesũ Klĩsto na ĩ mbaĩ sya andũ ũkethĩwa ku Yelũsaleme mũthenya wa wĩw’anĩthyo, mĩthenya kenda kuma Klĩsto aũmĩla yayayanĩ. Mosumbĩ ma ĩ mbaĩ makang’ũthũlwa. Ĩla nyamũ na mwathani wa ũvũngũ makekw’a ĩianĩ ya mwaki. Satani na ndaimoni makaumwa.

Na vau, maũndũ makethĩwa kĩvathũkan’yo.

Manzĩ Ma Kũvosya

Nthinĩ wa ĩlungu ya mĩthenya kenda katĩ katĩ wa mboka ya kũvuva masoo na mũthenya wa wĩw’anĩthyo, mokanga onthe na mbũsĩ syonthe ĩkatwĩka nthakame na mbaa makũyũ onthe makakw’a. Na nthĩ ĩkanangwa.

Mũthenya wa wĩw’anĩthyo kĩĩma kya mĩthata, wumĩlonĩ ku Yelũsaleme kĩkatukanĩla katĩ katĩ (Nzekalia 14:4) na Yelũsaleme ũkokĩlwa ĩũlũ (mũsoa 10). Na ĩndĩ mbũsĩ ilĩ sya manzĩ na thayũ makaumĩla Yelũsaleme—nyunzu ya mamo kwelekela ũkanganĩ wa wumĩloni wa syũa, na nyunzu kwelekela ũkanganĩ wa ũthũĩlonĩ wa syũa (Nzekalia 14:8). Manzĩ asu maumĩla Yelũsaleme, mokanga asu makavow’a, na Ngai akyũmba makũyũ mausũe mbũsĩ na mokanga (Esekieli 47:8-12).

Manzĩ asu maũvosya ala meumĩla Yelũsaleme nĩ ma wonan’yo. Mũthenya ũsu wa wĩw’anĩthyo, Aisilaeli onthe makaumbũla ala matialĩle. Ngai akamaekea Aisilaeli, akamathesya, na kũmanenga veva wake mũtheu mũthenya ũsu (Esekieli 36:25-28, 33).

Ũndũ Ũsu Nĩũekeetw’e Nthinĩ Wa (Nzekalia 12:9; 13:1):

Na kũkeethĩwa mũthenya ũsu, ngamantha kwananga mbaĩ syonthe ila syĩũkĩa Yelũsaleme, Na ngatulũĩla nyũmba ya Ndaviti, na ala matwie Yelũsaleme, veva wa mumo na wa kwĩsũvĩana, na makanzisya ũla matonyie, na makamũmetea, o tondũ mũndũ ũmeteaa mwana wake e ũmwe, na makeethĩwa na woo nũndũ wake, ta ũmwe wĩthĩawa na woo nũndũ wa ikĩthathĩ yake, na mũthenya ũsu kũkeethĩwa kĩmeto kĩnene Yelũsaleme, ta kĩmeto kya ilimonĩ mwandanĩ wa Mekitonĩ. Na i nthĩ Ĩkameta kĩla mũvaĩ w’oka mĩvĩa yonthe ĩkameta ala matialĩle, “kĩla mũvaĩ w’oka na iveti syoo syoka. Mũthenya ũsu nthongo ĩkeethĩwa yĩ mbingũĩe nyũmba ya Ndaviti na ala matwie Yelũsaleme nũndũ wa naĩ na nũndũ wa ũvuku.

Aisilaeli onthe makavikĩa kwĩtĩkĩla nthembo ya Klĩsto. Yesũ Klĩsto akamatangĩĩa kuma naĩnĩ syoo na kũmanenga veva wa Ngai wa kũmekĩa vinya wa kũmwĩw’a e we (Isaia 44:3, 22; Yoeli 2:28-29).

“Mũthenya ũsu… Na kũkeethĩwa o ũla wĩtiala Saioni, na ũla wĩtiwa Yelũsaleme akeetwa mũtheu, o kĩla ũmwe ũandĩkĩtwe kati wa ala me thayũ Yelũsaleme; yĩla Mwĩaĩi ũkethĩwa athambya ũvuku wa eĩtu ma Saioni, na kũmĩthesya nthakame ya Yelũsaleme yũme nthinĩ wayo, kwondũ wa veva wa ũsili wa kati, na kwondũ wa veva wa kũvivya (Isaia 4:2-4)

“Mĩthenya ĩsu, na ĩvinda yĩu, easya ũũ Yeova, ũthũku wa Isilaeli ũkamanthwa, ĩndĩ ndũkethĩwa vo: na naĩ sya Yuta ikamanthwa, ĩndĩ itikoneka: nũndũ ngamaekea ala nĩtialya methĩwe ũtianĩo,” (Yelemia 50:20).

Mbĩkĩa vu, Isilaeli ĩkatwĩka atheu, ngelekan’yo kwondũ wa mbaĩ ingĩ, na kyumwa ĩtina. Na kĩu nĩ kĩtumĩ na kĩeleelo kya wathani wa mbivilia (Isaia 10:20-22; 26:2; 52:1,6; 54:13-17; 59:20-21; 60:21; 61:6-11;62:12: 63:8; 66:8; Yelemia 31:1-2, 31-34; 32:38-39; 33:8; 50:4-5; Esekieli 11:19; 20:40-42).

Na andũ ma mbaĩ ingĩ ala metiala makaendaa nthĩ ya Isilaeli kwĩmanyĩsya maũndũ ma Ngai:

“Mĩthenya ĩsu kũkeethĩwa atĩ andũ ĩkũmi, kuma ithyomonĩ syonthe sya ĩ mbaĩ, makakwata, ĩĩ, makakwata mũthya wa ngũa ya mũndũ mũyuti, makyasya, “nĩtũũthĩ nenyu, nũndũ nĩtwĩw’ĩte kana Ngai e vamwe nenyu” (Nzekalia 8:23).

Kwa ũw’o, mbaĩ syonthe ĩkendeka itũme andũ ku Yelũsaleme kĩla mwaka kũmanyĩw’a maũndũ ma Ngai na kũkwata mboka ya malwanda:

“Na kũkeethĩwa, kĩla ũmwe ũtialĩte kwa mbaĩ syonthe ila syokilĩle

Yelũsaleme akambataa kĩla mwaka kũthaitha Mũsumbĩ, Yeova wa nguthu, na kũĩkĩĩka a mboka ya malwanda. Na kũkeethĩwa, kana o ũla ũtakambataa Yelũsaleme wa mĩvĩa yonthe ya nthĩ athaithe Mũsumbĩ Yeova wa nguthu, kwoo kũtikethĩwa mbua. Na ethĩwa mũvĩa wa Misili ndũkambata, wũke o na ndĩkaũwa kwoo: kũkeethĩwa ũthĩn’yo ũla Yeova wĩkũna ĩ mbaĩ aw’o ila iteambata kũlĩlĩkana mboka ya malwanda (Nzekalia 14:16-18).

Nĩ ũndũ ũngĩ wĩva wĩkĩka ĩtina wa mũthenya ũsu, ĩvindanĩ yĩu ya myaka 1000 ĩla yĩatĩĩye?

Ũkamanyĩw’a maũndũ asu Isomo yĩatĩĩye.