Vata wa Njelumani, Nthini Wa Walany'o Wa Myunthi Ya Muminukilyo

Ĩvithũkĩa ya Ũlũsi kũũya nthĩ ya Ũkilene mwaka wa 2022, nĩ yĩnaseng’ĩsye andũ.

Mũsumbĩ Vutini nũnokĩlĩlye ĩtelemya yake ya kwenda kũtũmĩa mĩio myai ya nyũkilĩa ĩvindanĩ yĩĩ, na kũmĩlya w’ĩa wa kaũ wa katatũ wa nthĩ yonthe. Ĩvinda yĩvĩte Kansala wa Njelũmanĩ nĩwathanĩte kũtũmĩa kĩmanza kya eũlo mbĩlĩoni 100 kwondũ wa kũsyaĩlya ĩta sya kaũ sya nthĩ ĩsu. Nthĩ mbingĩ sya Ũlaya nĩsyambĩiye kũmantha ũndũ wa kũlĩka ngwatanĩonĩ ya nthĩ sya Ũlaya ũthũĩlonĩ na NATO.

Maũndũ asu Melekele Va?

Yũĩ, wathani wa mbivilia wĩneena ata?, Ĩvinda yũkĩte ũndũ wa Ũlaya na nthĩ yonthe?

Ĩvinda ya mũminũkĩlyo ya Mbaveli

Ĩvuku ya Ũvuan’yo yĩneena ũndũ wa mũsyĩ ũsu mũnene wĩtawa “Mbaveli”, yĩna ũkũmũ yĩũlũ wa asumbĩ na nthĩ ĩvindanĩ yĩĩ ya mũminũkĩlyo (Ũvuan’yo 17:5,18). Mbaveli yĩ kĩlionĩ kĩ vinya kya kĩ-siasa, kĩ-ũkwati na kĩ-ũthaithĩ ũla ũkokĩla kũsumbĩka nthĩ yonthe mbee wa kũka ĩngĩ kwa Klĩsto Yesũ (Ũvuan’yo 18).

“Mbaveli” ya ĩvinda yĩĩ ĩkwete ngalĩko yĩva? Nayo ũsumbĩko ũũ wĩ vinya wa kĩ-siasa na kĩ-ũthaithĩ ũkaumĩla ĩndĩĩ kũũ nthĩ? Ũsũngĩo wĩ nthĩnĩ wa ĩvuku ya Ndanieli 4. Wathani ũũ wĩvuan’ya kana Mbaveli yĩvo oyũ tĩĩ.

Mũminũkĩlyo wa ĩsomo yĩĩ, nĩũkũlya wose mwanya waku ũsome Ndanieli 4.

Kwa oyu, nĩkũetee o kwa ũkuvĩ ũndũ kũandĩkĩtwe, Nevukatilesa mũsumbĩ wa Mbavilonĩ nĩwoonie ndoto ũndũ wa mũtĩ ũla waetie mũũnyĩ na kyaũya kya nyũnyi na nyamũ syonthe sya kĩthekanĩ. Na ũla mũtĩ watemwa, na kĩtina kyaw’o kyatiwa mũthanganĩ na kyekĩwa kĩtang’a kya kĩaa na ũthũku, na mavinda mũonza maĩ mavĩte ĩũlũ wake.

“Na ĩngĩ, mũsumbĩ nĩwoonie, na sisya mũsyaĩĩsya nake nĩ mũtheu, akyũka kuma ĩtunĩ ayasya, ũtemei mũtĩ ũũ, mũkawanange; ateo kĩtiei kĩtina vau nthĩ mũthanganĩ vamwe na kĩtang’a kĩu kya kĩaa na ũthũku, nthĩnĩ wa nyeki sya kĩsesinĩ, na nĩkĩthĩwe na ũthĩthu wa ĩmwe ya ĩtunĩ, na kyaũya kyake nĩkĩthĩwe vamwe na nyamũ sya kĩtheka yĩĩ nyekinĩ sya nthĩ, kũvika mavinda mũonza mavĩte ĩũlũ wake: Na ũalyũlo wayo nĩ ũũ, we mũsumbĩ; naw’o nĩ ũtw’ĩ wa ũla wĩ yĩũlũ, ũla ũũkie kwaku we vw’ana wakwa we mũsumbĩ; ũkeethĩwa ta nyamũ sya kĩthekanĩ, na ũkalũngw’a wũme ũtũonĩ wa ana ma andũ, naku ũkaya nyeki ta ng’ombe, ũkanyĩthwa na ĩmwe ya ĩtunĩ, na mavinda mũonza makavĩta yĩũlũ waku; kũvika yĩla wĩmanya kana, ũla wĩ ĩũlũ nĩwe ũsumbĩkĩte, mosumbĩ onthe katĩ wa ana ma andũ, nake nũmũnengae ũla ũkwenda ũsumbĩ. Na nĩkweyaiwe kĩtina kĩtiwe nthĩnĩ wa nthĩ; ũsumbĩ waku ũkalũlũmĩĩlw’a kwaku, ĩtina waku kũmanya kana ĩtu nĩyo ĩsumbĩkaa nzyawanĩ syonthe (Ndanieli 4:23-26).

Mwaka ũmwe wathela wathani ũũ nĩweanĩiw’e. Asa amũtw’a Nevukatilesa ethĩwa ta wĩna ndũũka ota ũkũno wa mĩng’athĩlĩĩlyo yake. Kũvika mavinda mũonza mathela, ũmanyĩ wake wamũsyokea, na asumbĩka ingĩ ũsumbĩ wa Mbavilonĩ.

Nĩwĩsĩ nĩkĩ wathani ũũ wĩvo mbivilianĩ.

Manya kana Ndanieli ndawandĩka wathani ũũ kũvika yĩla weanĩie. Kwondũ wa ũu ti wa ĩvinda yũkĩte- ateo nĩ wathani ũkeanĩa ya kelĩ vau mbeange. Yĩĩ na nĩw’o, wĩanĩu wa ĩvinda ya kelĩ nĩ wekĩkie.

Ota ou Mbavilonĩ yethĩiwe ĩtena mũsumbĩki kwa “mavinda mũonza” yĩla Nevukatilesa waaĩtwe nĩ ũnanyĩ wake, kwa kĩtĩkie ĩvinda ya kelĩ, yĩla Mbavilonĩ yaisye nũsumbĩki kwa “mavinda mũonza”. Nayo nĩ kyaũ kĩeleelo kya “ĩvinda”.

Kwa wathani wa mbivilia, “ĩvinda” yĩũngamĩaa myũnthĩ 360. Tũmanyaa ata? Ũvuan’yo 11:2-3 kwĩwetwa mavinda ta ĩlungũ ya “myei 42” kana “mĩthenya 1260”. Kwata Ũvuan’yo 12:14, ũtalo wa mavinda ta asu nĩmaeletwe ta ũũ “ĩvinda na mavinda na nyũnzu ya ĩvinda” (1+2+1/2 = 3 1/2 mavinda). Wosaa ũtalo ũsu nesa ũkeethĩa ĩvinda nĩ myũnthĩ 360. Na nĩkenda ũmanye kwĩanĩa ya kelĩ kwa Ndanieli kĩlungu kya 4, wĩthĩwa ota ou ũmanye kana wathani wa Mbivilia, “mũthenya”ũmwe no ta mwaka ũmwe. Kunĩkĩla Motalo 14:34 na Esekieli 4:6, wĩmanyie ki.

Wasisya wĩanĩu wa mbee wa wathani wa Ndanieli kĩlungu kya 4, Mbavilonĩ nĩyaaiye mũsumbĩki ĩvinda ya myũnthĩ 2520 ( 7 × 360 = 2520), ĩla nĩ ĩlungu ya myaka mũonza.

Twasisya wĩanĩu wa kelĩ, Mbavilonĩ nĩyaaiye mũsumbĩki ĩlungu ya myũnthĩ 2520. Ngai Asa nĩwatũlĩle ũsumbĩko wa Mbavilonĩ na awĩkĩa kĩtang’a kya kĩaa na ũthũku kĩtinanĩ kyaw’o kenda kũsiĩa ũtĩkalaũke ĩlungu ya myũnthĩ 2520. Ĩtina wa mavinda asu mathela yaanĩ “mavinda mũonza”, Ngai Asa nĩwamaveteie kĩtang’a kya kĩaa na ũthũku. Na ĩvindanĩ yĩũ mũsumbĩ ũngĩ nĩwookĩlile ũsumbĩnĩ wa Mbaveli ũla ũwetetwe ĩvukunĩ ya Ũvuan’yo na wambĩlĩlya kũneneva ĩngĩ. Mbaveli nĩ yĩendeye kũthanthaa ĩngĩ mbee wa metho maitũ-na yĩendea kũvika kũsumbĩka nthĩ yonthe.

Ũndũ Ũũ Ũkeekĩka Ĩndĩĩ?

Kwa manya kana, ĩtina wa woni wa ndoto ya Nevukatilesa nthĩnĩ wa Ndanieli 4, kĩlungu kĩla kĩatie kĩna ũelesyo yĩũlũ wa kũvalũka kwa ũsumbĩ wa Mbavilonĩ (o tondũ kũandĩkĩtwe wathaninĩ wa mbivilia ĩvukunĩ ya Ndanieli yĩna Walan’yo mũseo wa kũtwon’ya maũndũ ala mekĩkie yĩteũtĩlya nthĩnĩ wa mavinda). Yĩla asumbĩ ma Mbavilonĩ maivoka mboka syoo kw’oko nĩ kwaumĩlile na kwaandĩka ũvainĩ. Mũsumbĩ amwĩta Ndanieli aũsome ũandĩko ũsu, na kũmũtavya ũalyũlo wa w’o. Ndanieli awetaa ũtũmane wa w’o kana ũsumbĩ wa Mbavilonĩ nĩũvĩkĩte mwĩso, na Ngai Asa akaũnengane kwa Ametia na Avelesia.

Na w’o ki, Ametia na Avelesia nĩmawosie ũsumbĩ, na maũvĩthũkĩa mũsyĩ wa Mbavilonĩ ũtukũ o ũsu. Nĩtũtonya ũkwata mũĩkĩ wa maũndũ asu kuma kwa maũandĩko ma ũlĩlĩkano ma Navonĩtia maiweta kana, “mũthenya wa ĩkũmi na ĩnya Siva nĩyang’ũthũlĩlwe vate kaũ. Navonĩtia akũka. Mũthenya wa ĩkũmi na thanthatũ, Ũvalũ ngavana wa ngũtĩmũ, na ĩta sya Salĩlasia, vate kaũ mang’ũthũla na masumbĩkaa Mbavilonĩ”.

Siva nĩyang’ũthũlĩlwe mũthenya wa ĩkũmi na ĩnya ku Mbavilonĩ mwei wa Tisilĩtimũ, mwakanĩ wa 539 BC. Ĩtina wa myũnthĩ ĩlĩ, Ndanieli amatavya asumbĩki ma Mbavilonĩ kana Mbaveli nĩng’ũthũlĩlwe nĩ Ametia na Avelesia, na ũtukũ o ũsu mũsyĩ ũsu wa Mbavilonĩ wang’ũthũlwa, kwondũ wa ũu kuma vau nĩtũkwata ĩvinda yĩanĩu ya wambĩlĩlya wa myũnthĩ 2520 ĩlungũ ya myũnthĩ kana myaka ĩla Mbavilonĩ ĩkekala ĩtema mũsumbĩki.

Sisya tũtanamba kwĩka masavu na kũmanya w’o ki ĩvinda oyĩla yathelile, nĩtũthĩ ũkwata ũelesyo ũngĩ wa kĩlungu kya ĩvinda yĩu ya myaka 2520 kuma ũandĩkonĩ ũla waĩ ũvainĩ. Ũandĩko ũsu waĩ ũũ “MENE, MENE, TEKEL ŨVALASINĨ” (Ndanieli 5:25). Ethĩwa wĩna mbivilia sya kũelesya masomo, ũkoona ũtalo waĩ ta ndeto sya ĩthĩmo sya vetha. MENE, nĩyo mĩna, yĩna ũtalo wa sekeli 50. TEKEL , nĩyo sekeli 1, Ũvalasinĩ yĩna ũtalo wa “nyũnzu”, yĩĩ kũmenzũa katĩ katĩ na nyũnzu ya mĩna nĩ sekeli 25, watũngĩanĩa vamwe nĩ 50 + 50 + 1 + 25 = 126 sekeli.ĩsomee Kuma 30:13, yĩasya sekeli nĩ ngela ” mĩongo ĩlĩ”, kũna kũndũ sekeli 126 × 20, wĩkwata ngela 2520. Na ou nĩw’o tũkwataa ũtalo wa ĩsavu ĩvukunĩ ya wathani wa “mavinda mũonza” kũũya ĩvukunĩ ya Ndanieli 4.

Kũvika vau nũseo kũmanya ũtalo wa matukũ nthĩnĩ wa wathani wa mbivilia nĩ wa kalenda ka Kĩevelania. Mwei wa Tisilĩtima, kwa ou kũvalũka kwa mũsyĩ wa Mbavilonĩ kwaĩ ũndũ ũmwe na Tisili kalendanĩ ka Kĩevelania, kwa ũu mũsyĩ wa Siva wang’ũthũlĩlwe matukũ 14, mwei wa Tisili mwaka wa 539 BC, ĩtina wa myũnthĩ ĩlĩ, Ndanieli atavany’a kana ũsumbĩ wa Mbavilonĩ nũnengetwe Ametia na Avelesia. Kwondũ wa ũu twĩambya kũtala kuma matukũ 14, mwei wa Tisili 539 mbee wa kuka kwa Klĩsto. Twĩongelan’ya myaka 2520 na twũĩkwatya matukũ 14, mwei Tisili 1982, ĩtina wa kuka kwa Klĩsto.

(Nũtonya ũkũlya, tũiamba kwosa mwaka wa 539 BC + 1982 ĩtina wa kuka kwa Klĩsto= 2520? Yĩĩ no vayĩĩ wambĩlĩlya wa “mwaka 0” katĩ wa mwaka 1 mbee wa kuka kwa Klĩsto na ĩngĩ mwaka 1 ĩtina wa kuka kwa Klĩsto. Kwondũ wa ũu mwaka 1 wa kuka kwa Klĩsto na mwaka 1 ĩtina wa kuka kwa Klĩsto waĩ mwaka o 1 na ti myaka 2 ũndũ ũtonya kwongela mwaka 1 mbee + mwaka 1 ĩtina wa kuka kwa Klĩsto).

Wasisya nesa kalenda ka Kĩevelania, wĩona kana matukũ 14 ma mwei wa Tisili 1982, makwatĩanie na ĩtukũ 1 mwei wa ĩkumi yu enda ũkamanthĩthye nĩ kyaũ kyeethĩiwe matukũ asu 1|10|1982… Wĩona kyaũ?, Ve ũndũ weethĩiwe yĩũlũ wa Kansala wa Ũnjelũmanĩ?, Yĩĩ nĩ wa w’o ki. Kansala wa Njelũmanĩ ya ũthũĩlonĩ wa syũa avetiwe kĩvĩlanĩ kya ũnene o yĩmwe na mwanya ũsu wooswa nĩ Helmut Kohl-na kũtyaĩ ũnyũvanĩ, ateo kwa ũlĩmanĩ weekiwe wa kũlea kwĩthĩwa na mũĩkĩ nake. Na ũu wethĩwa ũndũ wa mbee nzyawanĩ sya Njelũmanĩ mũtongoi kũlĩka ovĩsinĩ na nzĩa ĩsu ya mwanya.

Nĩw’o Njelũmanĩ Nĩkũthĩ Kũsumbĩka Nthĩ yonthe?

Yũĩ, kũlĩka ũtongoinĩ kwa Helmut Kohl kwa ĩvuso na vate kwĩkwatĩw’a kwake kwĩthĩwa ũtongoinĩ ĩvindanĩ yĩu 1|10|1982, kwaĩ kwĩanĩw’a ya kelĩ kwa wathani wa Ndanieli kĩlungu kya 4. Kwa sisya maũndũ ala mekĩkie nũndũ maeletw’e vaa na ũyĩtw’ĩya we mwene.

• Myaka nyanya yathela, nthĩnĩ wa ũtongoi wa Kohl, Njelũmanĩ ya wũmĩlonĩ wa syũa na ĩla ya ũthũĩlonĩ wa syũa nĩsyakwatanie na syatwĩka nthĩ ĩmwe kwĩ mwei ũsu Kohl walĩkĩle ũtongoinĩ; mwei wa Tisili matukũ 14 ala nĩmo 03|10|1990.
• Kohl aĩ mũtongoi mũteti ĩvindanĩ ya ngwatanĩonĩ ya Ũlaya ya wũmĩlonĩ na ũthũĩlonĩ wa syũa. Aĩ ũmwe wa andũ elĩ ala matongoeasya kũseũvwa kwa ngwatanio ya nthĩ sya Ũlaya. Ũnenan’ya ũsu waseũvya ngwatanĩo ĩsu ya Ũlaya. Na matw’a kana eũlo nĩyo mbesa yakũtũmĩwa ngwatanĩonĩ ĩsu ya nthĩ sya Ũlaya, na syavingũa mĩomo nthĩ o na sya wũmĩlonĩ wa syũa kwĩkwatan’ya nao.
• Kohl na ala maĩ ĩtina wake nĩmatumie Njelũmanĩ yĩntha na vinya mũno ku Ũlaya, na maendeeye na kũtwĩkĩthya Ũlaya nthĩ yĩna vinya yĩvikĩe kũsumbĩka nthĩ yonthe.

Nĩ kwĩsĩla yanya yĩkũ yĩtuma maũndũ asu meanĩw’a kũatĩanĩa na kwĩkĩka mũthenyanĩ ũsu ũmwe ũla wathaniwe myaka 2520 mĩvĩtũku?

Lĩlĩkana wathani wa Ndanieli 4, kana kĩtang’a kya kĩaa na ũthũku nĩ kĩtiwe kĩtinanĩ kya mũtĩ ũla watemĩwe. Na ĩtina wa kĩtang’a kyu kũvetangwa kwĩ ĩtukũ 1|10|1982, ũsumbĩko wĩna vinya ũngĩ nĩwambĩlĩlye ku nthĩ ya “Mbavilonĩ” yasyawa ĩngĩ kuma mĩini ya Mbaveli ya tene.

Wathani wa Mbivilia wĩna mĩthũmũ ya Ngai Asa na Ngai aneena kĩndũ no nginya kĩkeanĩw’a, na asyaĩĩsya kĩkeanĩw’a ĩvinda yĩla yĩtwĩtw’e.

Nũũ Ũla Ũkũthĩ Kũsumbĩka Myaka Ĩno Ya 21?

Njelũmanĩ yavikĩa kũtongoesya Ũlaya, vamwe na makanisa na ĩlio syamo, yĩla methĩwa meanĩasya wathani wa Mbivilia wa ĩvinda ya mũminũkĩlyo. Wathani wa Mbivilia wĩtwonya kana “Mbaveli” ĩkoka kũsumbĩka nthĩ yonthe, vamwe na Ũlusĩ, Ũkyaina, na nthĩ yonthe. Nthĩnĩ wa masomo ala maatĩe ũkamanyĩw’a kwa ũliku ũsumbĩko ũũ wĩkĩte kũsumbĩka nthĩ yonthe, na atongoi 10 ma ĩ nthĩ ala makethĩwa na ngwatanĩo na mawũmĩlu ma mĩthenya ya mũminũkĩlyo. Kwa ou, amba ũsisya Mbaveli ĩkĩana-Njelũmanĩ yĩkĩthĩ kũtongoesya Ũlaya vamwe na ngwatanĩo ya makanisa na ĩlĩo syamo, na ũndũ syĩũsũngĩa matelemya na ngathĩĩo sya Ũlusĩ.

Ĩsomo yũkĩte ũkamanyĩw’a maũndũ alamevingũa na kũkw’onya nyũnzu ya wathani wa Mbivilia.

Nĩkũlĩlĩkanya ũsome ĩvuku ya Ndanieli 4 kĩlungu kyu kyonthe, nĩw’o wĩyonee kana nĩ maw’o maũndũ ala wamanyĩw’a.

Ĩsomo yũkĩte: Amelika yĩna mbaĩ ĩkũmi sya ĩsilaeli mbaũ kwa wathani